MADLEN va boshqalar kiradi.
Assembler tillarida buyruqlar qisqartirilgan so‘zlar yoki so‘zlar majmuidan
iborat bo‘lib, gohida ularni mnemokodlar deb ham atashadi.
Yuqori darajadagi dasturlash tillari ancha rivojlangan to‘zilishga ega
bo‘lib, unda ishlatiladigan xizmatchi so‘zlar inson nutqiga juda yaqinlashtirilgan.
Mazkur tilda foydalanuvchi amallarni ketma-ket yozib boraveradi,
kompyuter esa uni kerakli ko‘rinishga o‘tkazib oladi.
Bu darajadagi tillar kompyuter texnik ta‘minotining rivojlanishi bilan boғliq
va o‘z tarixiga ega.
Dastlabki bu darajadagi til Plankalkyul deb nomlanib, u 1946 yilda nemis
olimi Konrad So’ze tomonidan yaratildi.
Yaratilish yili
Til nomi
1946
Plankalkyul
1949
Qisqacha kod
25
1950
―Edsak‖ assembler tili
1950
AO
1953
Avtokod
1955
―Tez kodlash‖
1956
F-2, Flou-metik
1957
IPL-1, Mat-metik
1958
Fortran
1959
Algol 58, APT, LISP, Kobol
1960
Algol 60
1964
PLG‘1, Beysik
1965
Algol W
1967
Logo
1968
Algol 68
1969
APL
1970
Paskal
1971
Fort
1972
Prolog, Si
1979
Ada
1980
Smoltok
1981
Modula-2
Dasturlash tillari darajalarini quyidagi kriteriyalar bo‘yicha ajratish mumkin:
mashina tili;
assembleplar;
yuqori darajadagi dasturlash tillari;
26
Mashina tili va assemblerlar – quyi darajadagi dasturlash tillari hisoblanadilar.
Bu tillar yordamida dastur to‘zilganda ma‘lumotlarni qayta ishlash ularni tahrirlash
ancha mushkulroq kechadi.
YUqori darajadagi dasturlash tillari quyidagi turlarga bo‘linadilar:
Algoritmik (Basic, Pascal, C va b.);
mantiqiy (Prolog, Lisp va b.);
Ob’ektga yo’naltirilgan (Object Pascal, CQQ, Java va b.);
Translyator, kompilyator va interpretator
Translyator (ingl. Translator — tarjimon) – biron-bir yuqori dasturlash tilida
to‘zilgan dasturni mashina tiliga o‘tkazuvchi dastur-tarjimon.
Translyatorlar kompilyator va interpretator ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Kompilyator va interpretatorlar dasturni bajarishda tubdan farq qiladi.
Kompilyator (ingl. compiler — yiғuvchi) dasturni to’laligicha o‘qiydi va uni
tarjima qiladi (mashina tiliga o‘giradi).
Masalan:
Turbo Basic va Turbo Pascal 7.0 dasturlash tillari – kompilyator
hisoblanadi.
Interpretator (ingl. interpreter — izohlovchi, oғzaki tarjimon) dasturni
tarjima qiladi va satrma-satr bajaradi.
Masalan:
Quick Basic dasturlash tillari – interpretator hisoblanadi.
Dastur kompilyatsiya qilingandan so‘ng dasturlash tilida yozilgan dastur va
kompilyatorga ehtiyoj qolmaydi. Masalan, info.bas fayli kompilyatsiya
qilingandan so‘ng info.exe fayliga o‘zgaradi va bu fayl kompilyatorsiz ham ishlashi
mumkin. Agar info.bas faylini interpretator qayta ishlaganda har gal dastur ishini
bajarilishi uchun interpretator ishga tushishi shart. Shu sababli kompilyator va
interpretatorlarning ishlash prinsipi bo‘yicha birmuncha farq qiladi.
27
Kompililyatsiya qilingan dasturlar tezroq ishlaydi, lyokin interpretatsiya
qilinayotgan dasturlarga o‘zgartirish kiritish osonroq.
Har bir dasturlash tili qaysi maqsadda yaratilganligiga qarab kompilyatsiya
yoki interpretatsiyaga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Masalan, Paskal dasturlash
tili o‘ta murakkab masalalar dasturini to‘zishga mo‘ljallangan bo‘lib, bunday
masalalarni yechish uchun esa dastur bajarilishi tezligi yuqori bo‘lishi talab
qilinadi.
Beysik dasturlash tili esa dasturlashni o‘rganuvchi va bu sohaga ilk qadam
bosayotganlar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu tilda dasturni bajarish satrma-satr
amalga oshirilganligi sababli boshlovchilar uchun juda katta qulayliklar yaratadi.
Ba‘zida bitta dasturlash tili uchun ham kompilyator, ham interpretator
mavjud. Bunday holda dasturni yaratish va sozlashda interpretatordan
foydalaniladi, so‘ng esa dastur ishini tezlashtirish uchun esa bu fayl kompilyatsiya
qilinadi.
Ta'lim jarayonida qo'llanilgan metodlar
«Insеrt» mеtodidan foydalanilganda quyidagilarga e'tibor bеring:
1.Ma'ruza matni xoshiyasida quyidagi bеlgilarni qoldirib o`qing:
V- o`zimdagi bilimlarga mos kеladi.
- bilimlarimga qarama - qarshi kеladi.
+ mеn uchun yangi ma'lumot.
? tushunarsiz # aniqlik talab qiladi # qo`shimcha ma'lumot.
2.Olingan ma'lumotlarni quyidagicha tablitsa ko`rinishida tartibga tushuring.
Mavzu savollari.
V
-
+
?
1
2
3
4
28
O’z-o’zini tekshirish uchun savollar
1. Masala ―qachon to‘g‘ri qo‘yilgan‖ deb xisoblanadi?
2. Algoritm deb nimaga aytiladi?
3. Algoritm xossalarini aytib bering.
4. Algoritm xossalariga misollar keltiring
5. Algoritmlar turi va xususiyatlari xaqida axborot bering (blok-tuzim,
bloklar, algoritm turlari).
6. Algoritmni tavsiflash usullari (blok-tuzim, algoritm, ketma-ket tavsiflash,
algoritm natijasi).
7. Chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi algoritmlarga ta'rif bering.
8. Algoritm turlariga misollar keltiring.
9.
Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari xaqida axborot bering .
10.
―Algoritm‖ deb nimaga aytiladi?
11.
Masalaning qo‘yilishi va maqsadning aniqlanishi.
12.
Masalani matematik ifodalash.
«Tеzkor-so’rov» savollari.
1.
Masalani yechish uslubini ishlab chiqish, sonli usullarni
tanlash.
2.
Masalani yechish algoritmini ishlab chiqish.
3.
Ma'lumotlarni tayyorlash va tarkibini aniqlash (tanlash).
4.
Dasturlash deganda nimani tushunasiz.
29
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam yosh avlodning kompyuter savodxonligi
darajasi ilmiy-texnika taraqqiyotini rivojlantirishga katta ta'sir etadi. Shunga ko`ra
oliy ta'lim tizimi kurslarida kompyuterlardan foydalanish masalasi dolzarb bo`lib
qolmoqda.
Xozirgi kunda ishlab chiqarishning turli texnologiyalaridagi muammolarni hal
qilishda zamonaviy hisoblash texnikasi vositalarini keng qo`llash xar bir
mutaxassisdan, xox u texnolog bo`lsin xox iqtisodchi bo`lsin albatta zamonaviy
kompyuterlardan, hamda axborot texnologiyalaridan kerakli darajada foydalanish
mahorati va tegishli ma'lumotga ega bo`lishni talab qiladi.
«Algoritm asoslari va algoritmik tillar» fani orqali ishlab chiqarishning turli
sohalariga taaluqli bo`lgan masalalarni echish algoritmlarini va dasturini tuzish
yo`llari hamda usullarini bilib olinadi.
Informatikada masala yechish tushunchasi deganda axborotlarni qayta ishlab,
natijani oldindan belgilangan ma'lum bir ko‘rinishga olib kelish tushuniladi.
Kompyuterdan foydalanib masalani yechish - yaratilgan algoritmga
asoslangan xolda dastlabki ma'lumotlar ustida avtomatik tarzda amallar bajarilib
izlangan natija (natijalar) ko‘rinishiga keltirish demakdir.
30
Adabiyotlar
1. O`.T.Haitmatov va b.Informatika va axborot texnologiyalari. O‘quv
qo‘llanma. T. TKTI. 2005 y.
2. O`.T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan
laboratoriya ishlarini bajarish ushun uslubiy qo‘llanma. T. TKTI. 2005 y.
3. Holmatov T.X.,Toyloqov N.I. Amaliy
matematika,dasturlash va
kompyuterning dasturiy ta‘minoti. T.Mexnat, 2000 .
4. Kadirova N.R. Polatov A.M. Programmirovanie na yasike Paskal T.2004
5. Aripov M., Xaydarov A. Informatika asoslari T. ―O`qituvchi‖ 2002 .
6. Alyaev Yu.A. i dr. Praktikum po algoritmizatsii i programmirovaniyu na
yazik Paskal: Ucheb.posob. – M.: FIS, 2004. – 528s.
7. Bartenev O.V. Predpriyatie: programmirovanie dlya vsex bazovie ob'ekti i
rascheti na odnoy diskete. – M.: Dialog – MIFI, 2003. – 464 s.
8. Faronov V.V. Turbo Paskal 7.0. Uchebnoe posobie. M.: Nolidj., 2002g.
9. Stavrovskiy A.B. Turbo Paskal 7.0. Kiev: BHV., 2000g.
10. Gurova L.I. Osnovi programmirovaniya. M., Fis, 1990.
11. Dokukina T.K. Programmirovanie i algoritmicheskie yaziki. Uchebnik.M.,
Mashinostroenie, 1988.
12. Chernov B.I. Programmirovanie na algoritmicheskix yazikax. M.,
Prosveshenie, 1991.
13. Donald Alkol. Yazik Paskal v illyustratsiyax. M., Mir, 1991.
14. Faronov V.V. Turbo Paskal (v 3x knigax). M.: MVTU-FESTO
DIDAKTIK., 2000.
15. Fedorov A. Osobennosti programmirovaniya na Borland Pascal.
Kiev:Dialektika, 1999.
16. Vasyukova
N.D.,
Tyulyaeva
V.V.
Praktikum
po
osnovam
programmirovaniya yazik Paskal. M.: Visshaya shkola., 1996.
17. Zavarikin V.M. Texnika vichisleniy i algoritmizatsiya. Uchebnoe posobie
M., Prosveshenie, 1987
Do'stlaringiz bilan baham: |