22
(4.2) tenglamani esa
ko’rinishda ifodalab berilgan tenglamaga ekvivalent tenglama xosil qilish mumkin.
Berilgan tenglamalar aniq yechimni topish mumkin bo’lmagan xolda
taqribiy yechimni topiladi. (4.1) tenglama xaqida gapiradigan bo’lsak, biror
nuqtada
tenglik o’rinli bo’lsa,
qiymat (4.1) tenglama yechimi
deyiladi. U xolda
shartni qanoatlantiruvchi istalgan x qiymat (4.1)
tenglamaning taqribiy yechimi deb ataladi va uning aniq echimdan uzoqligi uning
aniqligi deyiladi. Demak
bo’lgan ixtiyoriy qiymat tenglamaning q
aniqlikdagi yechimi deb qaralishi mumkin.
Avvalgi ma'ruzalarda tenglama ildizlarini ajratish qoida va usullari xaqida
to’xtaldik. Bu yerda esa [a,b] oraliqda (4.1) tenglamaning yagona ildizi mavjud
ekanligi ma'lum, shu ildizni topish masalasi bilan shuqullanamiz.
Avvalo chiziqli fazo, norma, akslantirish tushunchalari xaqida to’xtalamiz.
Agar biror x elementlar to’plami X da xar
bir elementi uchun
musbat son mos
qo’yilgan bo’lib u quyidagi xossalarga ega bo’lsa
(4.3)
x normalangan chiziqli fazo deyiladi.
Biz bu yerda X to’plam sifatida xaqiqiy sonlar to’plamini qaraydigan
bo’lsak
norma sifatida x ning absolyut qiymatini qabul qilishimiz mumkin.
Norma shartlari barchasi bajariladi.
Agar ma'lum qoidaga ko’ra ixtiyoriy
uchun
ni aniqlash qoidasi
berilgan bo’lsa uning qisqacha
(4.4)
deb belgilashimiz mumkin. X-to’plam moxiyati xamda
funksional
ta'rifiga boqlanmagan xolda muxim tushuncha va qisqartma akslantirish ta'rifiga
o’tamiz.
23
Agar X to’plamda (4.3) shartlarga ko’ra norma aniqlangan, xamda ixtiyoriy
uchun
formula bo’yicha aniqlangan
mavjud bo’lsa
formula x ni o’z o’ziga akslantirish deyiladi.
Agar
lar uchun
(4.5)
bo’lib
tengsizlik bajarilsa
akslantirish qisqartma akslantirish deyiladi. Bu yerda
ga,
ga
akslantirilgan bo’lsa, ya'ni
lar
larning tasviri desak, tasvirlar orasidan
masofa originallar orasidagi masofadan yaqinroq (qisqaroq) bo’ladi deganini
bildiradi. (4.5) shartlar bilan aniqlangan qisqartma akslantirish tushunchasi juda
ko’plab matematika bo’limlarida aynan shu tarzdagi xossasi bo’yicha tadbiq
qilinadi. Bunga o’zimiz xam guvox bo’lamiz.
Algebraik tenglamalarni taqribiy yechish usullari aynan shu prinsip asosida
qurilgan. Xususan (4.1) tenglama uchun oddiy interasiya usuli qaqida to’xtalamiz.
Agar (a,b) oraliqda (4.1) tenglama yagona ildiz mavjud bo’lib, shu oraliqda (4.1)
tenglik qisqartma akslantirish shartini qanoatlantirsa, ya'ni
uchun
bo’lsa,
olib navbatdagi qiymatlarni
formulalar bilan xisoblansa
ketma-ketlik
da tenglama ildiziga intiladi. Xaqiqatdan xam
Tenglamalarni ayirsak
(4.6)
Rekkurent tengsizlikni hosil qilamiz uning o’ng tarafiga yana (4.6) ning o’zini
tatbiq qilsak
hosil bo’ladi va (4.6) tengsizlik
ko’rinishini oladi. Bu jarayonni marta takrorlasak