O’zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo’mitasi

Mavzu: O'qitishning tehnik vositalari Tehnik vosita turlari. Tehnik vositalarni qo'llashning metodolik aspektlari. Tehnik vositalarning ahamiyati va imkoniyatlari.

RЕJA:

1. 
   O'qitishning tehnik vositalari fanining maqsad va vazifalari
   
2. 
   Tovush tehnika vositalari
   
3. 
   o’quv kinosi
   

1. O'qitishning tehnik vositalari fanining maqsad va vazifalari

«O‘qitishning tehnik vositalari» fanini urganishdan maksad talabalarni zamo- naviy tehnik vositalarni kullashning pedagogik asoslari, bilimlari bilan kurollantirish va ularni amaliy ish faoliyatida samarali kullashga urgatishdir. O‘qitishning tehnik vositalari mahsus didaktik materiallar (ahborot manbala- ri) va kurilmalar (turli hil apparatlar va mashinalar) majmuidan iborat bulib, ukitish jarayonida tugri va teskari boglanish kanallarini jadal ishla- shini taьminlaydi.

O‘qitishning tehnik vositalari fanini urganish va uni ukuvchilar tomonidan mashgulotlarda kullash kuyidagi imkoniyatlarni beradi:

• 
  ko‘rgazmalilik principini ukitish jarayonida samarali kullash;
  
• 
  uzatiladigan ahborotni optimallashtirish;
  
• 
  o‘quvchilarga bilim, ukuv va kunikmalarni uzlashtirish samaradorligini oshirish;
  
• 
  o‘qitish tehnik vositalarini asosiy vazifasi - ukitish jarayonini samaradorligini oshirishdir.
  

Fan va tehnika jadal sur'atlar bilan rivojlanayotgan hozirgi davrda ukuvchi va ukituvchining mehnat unumdorligini oshirish, ya'ni ukuv- tarbiya jarayonini jadallashtirish masalasi pedogogika fanining asosiy vazifalaridan biri bulib kolmokda . Darhakikat, fan-tehnikaning rivojlanishi tufayli ukuvchilarga etkazilishi zarur bulgan ahborot mikdori nihoyatda kupayib bormokda. Bu ahborotni ukuvchilarga an'ana- viy usul va vositalar yordamida etkazib berish esa murakkablashib bormo kda. Shunga karamay kupgina ilmiy kashfiyot va yangiliklarni ma'lum asbob va apparatlar vositasida yoritib berish ta'lim jarayonini ancha osonlashtirishi mum- kin.

Bunday sharoitda ukuv muddatini uzgartirma ukuv-tarbiya jarayonini opti- mallashtirish, talabalarga puhta va chukur bilim berish, ularda mustakil ravishda bilim olish kunikmalarini hosil kilish kabi vazifalarni amalga oshirishda ta'limning tehnik vositalari alohida urin tutadi.

Tehnik vositalar bilan jihozlangan mahsus ukuv honalari-avtomatlash- tirilgan auditoriyalar, zal^ar bulishi maksadga muvofikdir. har bir mavzu ma- teriali buyicha tehnik vositalardan foydalanish metodikasi anik va puhta ishlab chikilgan va amalda sinalgan bulishi lozim, ularga hos mahsus didaktik materiallar esa uzluksiz ravishda takomillashtirilib borilishi zarur. Inson faoliyatida tehnikaning kullanilishi, ayniksa uning ukuv-tarbiya jarayonini takomillashtirish maksadida ishlatilishi uziga hos omillarga egadir. Bu omil- lar birinchidan, ukituvchi va ukuvchi faoliyatining keskin uzgarishiga, ikkinchi- dan, ukuvchiga etkazilishi kerak bulgan vokea va hodisalarning chukurrok urganilishi va uzlashtirilishiga zamin tayyorlashdan iboratdir.

Ma'lumki, hrzirgi vaktda dars - ta'limning asosiy shaklidir. Dasr jarayo- nida ukituvchining faoliyati asosiy ahdmiyatga ega. Ukituvchi ukuvchiga uz predme- ti buyicha muayyan ma'lumotlarni etkazish bilangina cheklanib kolmay, ularni idrok kilishga, mustakil ishlashga urgatmogi lozim. Ana shu muammolarni h,al kilishda tehnik vositalar va eletron hdsoblash tehnikasining roli kattadir.

Didaktikaning barcha principlari tehnik vositalardan foydalanib tash- kil kilingan ukuv-tarbiya jarayonida yukori samara beradi. Ukuv jarayonini tash- kil etishdagi barcha pedogogik talablar ana shu didaktika principlarida uz ifodasini topadi. Shu principlar asosida tehnik vositalardan foydalanilgan- dagina kuzlangan maksadga erishish mumkin.

Pedogog-olimlarning izlanishlari ta'limning tehnik vositalari va hdsoblash tehnikasi yordamida didaktikaning kuyidagi masalalarini h,al kilishga erishish mumkinligini kursatdi:

• 
  ta'limning ilmiylik va sistemaliligini ta'minlash;
  
• 
  kurgazmalilikni oshirish;
  
• 
  ukuvchilarning bilim olishga ishtiyokini oshirish;
  
• 
  ukuvchilarning chukur va mustahdam bilim olishini ta'minlash;
  
• 
  ukuv materialni urganish va uzlashtirish sur'atini tezlashtirish;
  
• 
  ta'limni individuallashtirish;
  
• 
  bilimlarning uzlashtirilishini nazorat kilish sistemasini amalga oshirish;
  
• 
  ma'lumotni uzatish va ukuvchi tomonidan kayta ishlash sur'atini oshirish;
  
• 
  ukuvchilarning darsga bulgan e'tiborini kuchaytirish;
  
• 
  ukuvchilarda mustakil bilim olish malaka va kunikmalarini hrsil kilish. Kurgazmalilikning ilmiy asoslari rus olimi I.P. Pavlov tomonidan ishlab chikilgan. Bu nazariya olim tomonidan kiritilgan birinchi va ikkinchi signal sistemalariga asoslangan. Pavlov fikricha hdssiyot, kabul kilish va tasavvur etish tuygulari h,odisa va predmetlarning tashki tomonini in'ikos etadi. Hodisalarning ichki uzaro alokasi esa bilish jarayonining ikkinchi pogonasi bulmish tafakkur kilish orkali amalga oshadi. Mana shu ^ollarni e'tiborga ogandagina ta'lim jarayonini muvaffakkiyatli amalga oshirish mumkin.
  

Ahborotni uzatish va kabul kilishda ishlatiladigan tehnik vositalar va- zifasi, tuzilishi, ishlash principi, uning odam sezgi organlariga ta'siri, ukituvchi bilan ukuvchi urtasida «kaytar alokani» ta'minlashi va boshka hususi- yatlariga kura klassifikaciya kilinadi (1-jadval).

Ahborot beruvchi tehnik vositalar jumlasiga tovush tehnikasi kurilmalari, turli diaproektorlar, kinoprektorlar, radio, televedenie, video- magnitafon, videoproigrivetellar ^amda ukuv plakatlari, namoyish kilish stendlari, laborotoriya kurilmalari, modellar, maketlar kiradi. Bundan

tashkdri, ukuvchilarga ma'lum ukuv materiali buyicha konsulьtativ ma'lumotlar beradigan kurilmalar ham ahborot beruvchi tehnik vositalar jumlasidandir.

Barcha nazorat kiluvchi tehnik vositalar anik bir ukuv materiali buyicha ukuvchi bilimini tekshirishga muljallangan. Bu apparatlar nazorat kilish va Uz-uzini nazorat kilish vositalari turlariga bulinib, tanlash va yozma ravishda javob berish sistemalari asosida ishlaydi.

Nazorat kiluvchi tehnik vositalar yordamida ukuvchi bilimini sistematik ravishda tekshirib borib, yakuniy natija asosida sinov hamda imtihon olish mumkin.

Trenajyorlar, asosan, ukuvchilarda mantikiy fikrlash va turli jarayonlarni urganishda amaliy kunikmalar hrsil kilish, maktabdagi ba'zi murakkab elektron kurilmalarni ishga tushirish tartibini urganish, ularni rostlash, tehnologik jarayonlarni boshkarishni urganish uchun ishlatiladi.

Kombinaciyalashgan tehnik vositalar ahborot berish, nazorat kilish va Mashk kilish kurilmalarini uz ichiga oladi. Bunday vositalar jumlasiga avto- motlashtirilgan sinf honalari va auditoriyalar, lingafon honalar, elektron hisoblash mashinalari asosida tuzilgan ta'lim sistemalari kiradi.

Ta'lim komplekslari elektron hisoblash mashinasi asosida tuzilgan bulib, anik programma asosida ta'lim jarayonini amalga oshiradi.

Yordamchi tehnik kurilmalarga ukituvchi va ukuvchi mehnatini engillashti- ruvchi turli mehanizaciyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan klavishli hisoblash mashinalari, honani korongilashtirish sistemasi, hdrakatlanuvchi sinf doskala- ri, sinf honalarini telefon vositasida boglovchi avtomot kurilmalar kiradi.

1 - jadval

Ta'limning tehnik vositalari

Hozirgi vaktda Uzbekistonda milliy kadrlarni tayyorlashga katta ahamiyat beril- mokda. Uzbekiston Respublikasi Oliy majlisining IX sessiyasida tasdiklangan kadrlar tayyorlash milliy dasturi, «Akademik liceylar va kasb - hunar kollej- larini

tashkil etish va ularning faoliyatini boshkarish tugrisida» Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining karori bunga dalildir. Milliy dasturda zamon talablariga javob beradigan kadrlarni tayyorlash va ukuv muassasalarini matirial bazasini mustahkamlash kabi masalalarga e'tibor berilgan. Vazirlar mahkamasining karorida kadrlar tayyorlash milliy dasturida belgilangan vazifa- larni ruyobga chikarish, shuningdek akademik leciylar va kasb - hunar kollejlarini tashkil etish, ularda barkamol, chukur bilimga ega bulgan malakali kadrlar tayyorlash buyicha anik tadbirlar belgilangan.

Ushbu tadbirlarni amalga oshirishda tashkil kilinayotgan akademik liceylar, kasb - hunar kollejlarini malakali pedagogik kadrlar bilan ta'minlash maksadida «Kasb ta'lim pedagogik tayyorgarlik sohasi» mutahassisligi buyicha utiladigan mahsus fanlarni ukitish sifatini oshirish, ularga zamonaviy ukitish tehnik vositalari imkoniyatlaridan samarali foydalanishni ukitish maksadga muvofikdir.

O‘qitishning kurgazmalilik principi didaktikaning asosiy principlaridan bi- ri hisoblanadi. Kurgazmalilik tasavvur doirasini boyitadi, ta'lim olishni osonlashtiradi va tushunarli kiladi, hamda ukuv ma'lumotlarini chukur, puhta uzlashtirishga yordam beradi.

Bilim olish manbalari buyicha ukitish metodlari ogzaki, namoyish va ama- liy turlariga bulina. Namoyish metodida har hil ekisponatlar, rasmlar, dia- filьmlar, diapozitiv, kinofilьmlarni namoyish kilish hamda obraz, qiyofa tasavvur tushunchalarini shakllantiruvchi ogzaki kurgazmalilik asosiy informaci- on manbai hisoblanadi.

Ko‘rgazmalilikning ukitish jarayonidagi samaradorligi juda baland. Shuni aytish joizki, «kulok-miya» tizimining o‘tkazish qobiliyati 50.000 bit/s (informaciya birligi), «kuz-miya» tiziminiki esa 5.000.000 bit/s, boshaacha qilib ayt- ganda kuz analizatorining informaciya utkazish kobiliyati kulok analizatoriga nisbattan 100 barobar kup ekan. Shu sababli suzli ukitish metodiga kurgazmalilik kushilsa informaciyani kabul kilish mikdori kupayadi. Psiholog- larning kuzatishiga kura odamlar tashki muhit tugrisidagi ahborotning 90% ni kuz orkali 9 % ni va kulok orkali va 1% ni sezish orkali kabul kilar ekan.

Hamma hotira turlari orasida kurish hotirasi odamlarda kuprok rivoj- langan buladi. Ammo, eng samarali hotira kurish-eshitish hotirasidir. YUNЕSKO ning ahborotiga kura odam eshitish orkali suz informaciyasining 15% ni kuz orkali kurganlarini 25% ni, ham kurish ham eshitish orkali kabul kilingan informaciyaning 65% ni hotirada saklab kolar ekan.

Demak, talabalar urganayotgan mavzu mazmunini eshitish orkali kabul kilish, kurish, yozib olish va mustakil

Тузилиш прин- ципига кура

Таълим турига кура

Дастур турига кура

Сезги органларга таъсирига кура

ishlash vaktida ovoz chikarib ukishi ularga puhta bilim olish imkonini beradi. Kurgazmalilik ukitish jarayonida fakatgina informaciya Вазифасига кура
Информац ия уза- тувчи	Товуш техника- си	Якка		Чизикли		Куриш, эшитиш			Куриш ва эшитиш
Текширув чи	Проекцион ап- паратлар	Жуфт		Тармоклан ган		Диапроект ор, кодоскоп			Кинофиль м
Тренажерл ар	Кичик киберне- тика курилмала ри	Гурухли		Комбинац иялашган		Магнитоф он			Телевиден ие
Комбинац иялашган	ЭДМ	Потокли		Кисман адаптив		Электрофо н				Видео- магни- тофон
Таълим мажмуаси	Электрон мо- деллаш курилмалари		Адаптив		Диктофон		Видио - про- игреватель
Ердамчи техник курилмалар	Ухшаш хисоблаш ма- шинаси		Циклли		Радио			Электрон дарс- лик

Mavzu: Texnik vositalar klassifikatsiyasi. Tur bo’yicha qo’llanilishi va taqsimlash. O’quv jarayonida, o’quv jarayonini boshqarishda qo’llaniladigan texnik vositalar. Trenajorlar, bilimni sinovchi texnik vositalar.