O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi

B) Qishloq xo„jaligida ekologik xavfsizlikni ta‟minlash sohasidagi 
huquqbuzarliklar uchun fuqaroviy-huquqiy javobgarlik 
Qishloq xo‗jaligida ekologik xavfsizlikni ta‘minlash sohasidagi 
huquqbuzarliklar uchun qo‗llaniladigan asosiy javobgarlik turlaridan biri 
fuqarolik-huquqiy javobgarlik bo‗lib, u tabiat obyektlariga mulkiy zarar 
yetkazilganda kelib chiqadi. Bu javobgarlik yuridik javobgarlikning 
mustaqil turi hisoblanib qishloq xo‗jaligi faoliyatidagi ekologik 
munosabatlarda tabiiy boyliklar egasi, mulkdori, foydalanuvchisiga 
nisbatan mulkiy zarar, ya‘ni yerni, suvni,havoni ifloslantirganlik, ishdan 
chiqarganlik kabi holatlarda qo‗llaniladi. 
36
Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi, 10.01.2018 y., 03/18/459/0536-son.

---

82 
Fuqarolik-huquqiy 
javobgarlik 
shartnomaviy 
majburiyatlar 
bajarilmaganda yoki lozim darajada bajarilmaganda, shuningdek zarar 
yetkazilganda (delikt) kelib chiqadi. Ushbu javobgarlik chorasi ayniqsa 
bozor iqtisodiyoti sharoitida keng qo‗llanilishi bilan tavsiflanadi. 
Fuqarolik-huquqiy javobgarlik quyidagi to‗rt shart bajarilgan 
taqdirda qo‗llaniladi: 1) haqiqiy to‗g‗ridan-to‗g‗ri zarar; 2)huquqqa xilof 
xulq-atvor; 3) huquqqa xilof xulq-atvor va yetkazilgan zarar o‗rtasidagi 
sababiy bog‗lanish; 4) huquqbuzarning 
aybi. 
Qishloq 
xo‗jaligi 
faoliyatida atrof tabiiy muhitga yetkazilgan zarar har xil ko‗rinishda 
namoyon bo‗ladi: tabiiy obyektlar nobud bo‗ladi, ularning holati 
yomonlashadi: yuridik va jismoniy shaxslarning moddiy manfaatlariga 
ziyon yetkaziladi, masalan, atmosfera va suvlarning holati yomonlashishi 
oqibatida qishloq xo‗jalik mahsulotlari nobud bo‗ladi yoki hosildorlik 
pasayib ketadi; inson salomatligiga ziyon yetkazilib, odamlarning
kasallanish hollari (darajasi)ko‗payadi. 
Qishloq xo‗jaligi faoliyatida atrof tabiiy muhitga yetkazilgan 
zararning tarkibiga quyidagilar kiradi: haqiqiy yetkazilgan zarar, ekologik 
zararning oqibatlarini bartaraf etishga qaratilgan harajatlar, olinmagan 
daromadlar va boshqalar. Haqiqiy yetkazilgan zararga nobud bo‗lgan 
o‗simlik va hayvonot dunyosi obyektlarining, qishloq xo‗jalik ekinlarining 
qiymati kiradi. 
O‗zbekiston 
Respublikasining 
―Tabiatni 
muhofaza 
qilish 
to‗g‗risida‖gi qonuni 49-moddasiga binoan atrof-muhitga, odamlar 
salomatligiga 
va 
davlatga 
atrof-muhit 
muhofazasi 
to‗g‗risidagi 
qonunchilikni buzish oqibatida zarar yetkazgan yuridik va jismoniy 
shaxslar zararni qoplashlari shart
37
. 
Bu modda Fuqarolik kodeksiga asosan ―g‗ayriqonuniy harakat 
(harakatsizlik) tufayli fuqaroning shaxsiga yoki mol-mulkiga yetkazilgan 
zarar, shuningdek yuridik shaxsga yetkazilgan zarar, shu jumladan boy 
berilgan foyda zararni yetkazgan shaxs tomonidan to‗liq hajmda 
qoplanishi lozim nazarda tutadi. Qishloq xo‗jaligi faoliyatida ekologik 
xavfsizlik tartibni buzish yo‗li bilan yetkazilgan zararni qoplash bo‗yicha 
munosabatlarda bir qator o‗ziga xosliklar mavjudligini hamda ular ushbu 
javobgarlikni faqat shu sohada qo‗llanishiga xos ekanligini ta‘kidlab o‗tish 
lozim
38
‖ ekanligini nazarda tutadi. 
Yetkazilgan moddiy zararning eng yuqori darajada qoplanishi 
fuqaroviy-huquqiy javobgarlikning zararni qoplash maqsadidir. Zararni 
37
Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliybazasi, 19.04.2018 y., 03/18/476/1087-son.
38
Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi, 30.01.2018 y.,03/18/459/0536-son. 

---

83 
hisoblab chiqish uslubi va taksalar mavjud bo‗lmagan hollarda yetkazilgan 
zarar miqdorini aniqlash ko‗rilgan ziyonlarni hisobga olgan holda atrof-
muhitning buzilgan holatini qayta tiklash uchun amalda qilingan 
harajatlarga asosan amalga oshiriladi. Bu ishlar fuqarolik huquqi 
normalariga mos ravishda amalga oshirilad. O‗zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksiga ko‗ra, agar qonun hujjatlarida yoki shartnomada 
boshqacha holatlar nazarda tutilgan bo‗lmasa, huquqi buzilgan shaxs 
o‗ziga yetkazilgan zararni to‗liq qoplashlarini talab etishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, fuqarolik-huquqiy javobgarlik bozor 
iqtisodiyoti sharoitida nisbatan samarali bo‗lgan hamda atrof tabiiy 
muhitga yetkazilgan zararni qoplash mexanizmini belgilab beruvchi 
javobgarlik turi bo‗lib, tabiiy muhitni asl holatiga qaytarish borasida 
muhim ahamiyatga ega.