O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

juda tor ma’nodagi 
sinfiy yondashuvga 
asoslangan. Biroq, fikrimizcha, biron-bir nuqtai nazarga bepisand 
qarash mumkin emas. Chunonchi, quldorlik va feodal davlat tiplarining paydo bo’lishi va 
rivoj topishini ilmiy asosda tushuntirishda ushbu masalalarning markscha talqini muayyan 
rol o’ynagan. Bu yondashuv, shuningdek, XIX asr o’rtalariga to’g’ri keluvchi davlatning 
burjua tipini ham to’g’ri tavsiflab berdi. Shu vaqtga kelib, sanoat kapitalizmining 
shakllanishi nihoyasiga yetgan va unga xos bo’lgan burjuaziya bilan prolyetariat o’rtasidagi 
ziddiyatlar kuchayib, sinfiy kurashning keskinlashuvi yuz berdi. Lekin davlat va uning 
tipologiyasiga marksistik yondashuvning bunday muvofiqligi 1917 yil Oktyabr 
to’ntarishigacha davom etgan edi. «Klassiklar»ning kapitalizmning chirib borishi va halokati 
to’g’risidagi bashoratlariga kelsak - ular o’zini oqlamadi. Kapitalistik tuzum Rossiyadagi 
inqilob bergan siyosiy zarbaga bardosh beribgina qolmay, 20-yillar oxiri va 30-yillarning 
boshlaridagi chuqur iqtisodiy inqiroz sharoitlari mashaqqatlaridan ham muvaffaqiyatli o’tdi. 
Shunga qaramay, bunday tor doiradagi sinfiy yondashuv izsiz ketmadi. Avval 
boshdanoq hamma davlatlar ham marksistik tipologiya chizmasiga silliq joylashib 
ketavermadi. Bunda biz, eng avvalo, sharqiy tipdaga davlatlar tipologiyasi masalasini 
ko’zda tutyapmiz. Shunisi qiziqki, huquqshunoslar yo umuman bu davlatlarning o’ziga xos 
xususiyatlaridan ko’z yumardilar yo ularni quldorlik Yoki feodal davlat tipi-ning «sharqona 
turi»ga mansub qilib ko’rsatardilar. Holbuki, Sharq davlatlari 
G’arb davlatlaridan 
prinsipial va tubdan farq qiladi. 
Keling, mulohaza qilib ko’raylik. G’arb davlatlarida 
siyosiy hokimiyat iqtisodiy jihatdan hukmron sinf qo’lida edi, ya’ni 
davlat hokimiyati 
iqtisodiy bazaga asosiy ishlab chiqasarish vositalariga mulkiy egalik tattiga