O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

3-§. Huquq Analogiyasi va qonun analogiyasi 
Turmushda huquqiy normalar qo’llanib, tegishli ishlar hal qilinayotgan vaqtda, 
huquq va qonunlarimiz qanchalik mukammal bo’lmasin, ba’zan ular bilan ba’zi ishlarni hal 
qilib bo’lmaydi. Chunki hayot turli voqealarga boy bo’lib, turmush birlamchi, huquq 
ikkilamchidir. Bu holda huquqda bo’shliq paydo bo’ladi. Ana shunday vaqtda turmushdagi 
ijtimoiy munosabatlarni hal qilish huquq o’xshashligi - Analogiyasi prinsipi bilan tartibga 
solinadi. 
Yuridik fanda huquq o’xshashligi va qonun o’xshashligi tushunchalari mavjud. 
Huquq analogiyasi - hayotda uchraydigan tegishli ijtimoiy munosabatlarni huquqning 
umumiy prinsiplariga asosan tartibga solishdir. Qonun analogiyasi esa tegishli ishlarni shu 
ishga o’xshash bo’lgan qonun bilan hal qilishdir. O’xshashlik bo’yicha huquqiy normalar 
juda kam hollarda qo’llaniladi. Faqat davlat, jamiyat va fuqarolarning manfaatlarini himoya 
qilish uchun o’xshashlik qo’llaniladi. 
O’zbekiston Respublikasida jinoyat ishlarini ko’rish uchun amaldagi jinoyat 
qonunchiligiga asosan analogiyaga yo’l qo’yilmaydi. 
Analogiya faqat fuqarolik ishlari bo’yicha qo’llanilishi mumkin. Bu haqda O’zR FKning 
4-moddasida fuqarolik huquqdari va burchlari qonunlarda nazarda tutilgan asos-lardan, 
shuningdek, fuqarolar va tashkilotlarning qonunda nazarda tutilmagan bo’lsada, lekin 
umumiy asoslari va fuqarolik qonunlarining mazmuni tufayli fuqarolik huquqlari va 
burchlarini vujudga keltiradigan harakatlardan kelib chiqadi, deb ko’rsatilgan. Xuddi 
shunday huquqiy norma O’zR FKning 2-moddasi 3-qismida berilib, unda shunday deyiladi: 
«Nizoli munosabatni tartibga soladigan qonun bo’lmagan taqdirda, sud shu 
munosabatlarga o’xshash munosabatni tartibga soladigan qonunni tatbiq etadi, bunday 
qonun ham bo’lmagan taqdirda esa sud qonunlarning umumiy asoslari va ma’nosiga 
tayanadi». 
Analogiya bo’yicha huquqiy normalarni qo’llash va hayotda sodir bo’ladigan tegishli 
ishlarni hal qilishning majburiy shartlari quyidagicha: 
1. Tegishli ijtimoiy munosabatlarni ko’rib, ishni hal qilayotganda, shu masalaga oid 
huquqiy normaning yo’qligi; 
2. Paydo bo’lgan hodisani - ya’ni ijtimoiy munosabatlarni tegishli huquqiy tartibga 
solishni talab qilishligi; 
3. Hayotdagi shu hodisaning yoki ijtimoiy munosabatlarning hal etilishi jamiyat, 
davlat va fuqaro manfaatlari bilan bog’liq bo’lgan ob’yektiv zaruriyat ekanligi. 

---

190