O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
XI bob. HUQUQNING MANBALARI 
 
1-§. Huquqning manbalari (shakllari) tushunchasi 
Yuridik adabiyotlarda e’tirof etilishicha, huquqning manbai deganda umumiy 
ma’noda huquqning ifoda etilish shakli tushuniladi. 
Huquq tushunchasida maxsus huquqiy mazmunnigina emas, balki uning mavjud 
bo’lishining ichki shaklini ham tushunmoq lozim. Huquqning manbalari (shakllari) 
tushuncha sifatida huquqning davlat bilan bog’liqligini bevosita ifodalaydi. Agar huquqning 
mazmuni bo’lib umumiy yurish-turish qoidalari yigindisi hisoblansa, uning ichki shakli har 
bir alohida huquq normasining tashkil topish usullari va barcha huquq normalarining bir 
tizimga birlashishidir, uning tashqi shakli yoki huquqning manbai esa, davlat erkini o’ziga 
xos hujjatlashtirish, shakllantirish usullari yig’indisidir. Huquqning manbai tushunchasini uni 
tashqi ifodalash shakli nuqtai nazaridan tahlil qilganda, normalar hokimiyat tepasida 
turgan, xalqning, biror-bir sinfning yoki guruhning manfaatlarini ifodalovchi ma’lum bir 
siyosiy kuchning erkin qonun darajasiga ko’tarilgan ifodasidir. Davlat hokimiyatini tashkil 
qiladigan va huquqni yaratadigan kuch sifatida maydonga chiqadigan jamiyatning moddiy 
shart-sharoiti, moddiy ma’noda huquqning manbai tushunchasini anglatadi. Shakl doimo 
mazmunga ega bo’lishi kerak, agar u mazmunga ega bo’lmasa, o’z qadr-qimmatini 
yo’qotadi. Bizni birinchi o’rinda huquqning manbai sifatida shaklan huquqiy odat, huquqiy 
pretsedent, normativ-huquqiy akt, normativ shartnomalar qiziqtiradi. Yuridik adabiyotlarda 
keltirib o’tilishicha, huquqning shakllari quyidagi o’ziga xos xususiyatlar bilan 
xarakterlanadi: u fuqarolar erkini normativ mustahkamlashi zarur; mavjud ijtimoiy-iqtisodiy 
bazis bilan belgilanadi; xalqning manfaatlariga xizmat qiluvchi siyosiy hokimiyatni 
ta’minlashi zarur; manfaatlarni ifodalashning eng demokratik shakli sifatida qonunlar 
ahamiyatini tasdiqlashi kerak.