O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

jinoyat va nojo’ya ish. 
Jinoyat - ijtimoiy xavfli xatti-harakat yoki harakatsizlikdir. U 
davlatning ijtimoiy tuzumiga, jamiyatning siyosiy va iqtisodiy tizimiga, mulkka, 
fuqarolarning huquq va erkinliklariga xavfli tahdid soluvchi qilmishdir. 
Nojo’ya ish 
huquqbuzarlikning ko’p tarqalgan ko’ri-nishi bo’lib, ijtimoiy xavfning yo’qligi bilan 

---

193 
xarakterlanadi va jazo choralarining qo’llanishiga qarab jinoyatdan farq qiladi. Nojo’ya 
ishning quyidagi turlari mavjud: fuqarolik-huquqiy, ma’muriy-huquqiy va intizomiy-
huquqiy. 
 

---

194 
3-§. Yuridik javobgarlik tushunchasi, turlari va asoslari 
Huquqshunoslik fanida yuridik javobgarlik masalasi yuzasidan turlicha fikrlar 
mavjud. Ko’pchilik mualliflar yuridik javobgarlikni ba’zan davlatning huquq talablarini 
bajarishga qaratilgan majburlov choralarini qo’llashi deb tushunsalar, boshqa ba’zi bir 
olimlar unga amaldagi yuridik kategoriyalar doirasida yondashib, yuridik javobgarlikni 
qo’riqlovchi huquqiy munosabatlar, maxsus yuridik majburiyatlar yoki huquq normalari 
sanksiyalari ko’rinishida talqin etishga intiladilar. 
Yuridik javobgarlikning tabiati va mazmunini aniq belgilash uchun avvalo 
javobgarlikning o’zi nima degan savolga javob berish zarur. Javobgarlikni ikki ma’noda: 
pozitiv (ijobiy) javobgarlik va retrospektiv
1
javobgarlik ma’nosida tushunish mumkin. Agar 
pozitiv (ijobiy) ma’nodagi javobgarlik mavjud hamda kelgusidagi ijtimoiy munosabatlarni 
tartibga solib turishga qaratilgan bo’lsa, retrospektiv javobgarlik o’z navbatida o’tmishga 
qaratilgan bo’ladi, ya’ni u shaxsning yuridik majburiyatlarni ba-jarmasligd yoki huquqni 
buzganligi oqibatida yuzaga chiqadi. Jamiyatda javobgarlikning bu ikki turi o’zaro uzviy 
boglikdir. Pozitiv javobgarlik qancha yuqori darajada bo’lsa, huquq qoidalari ham shuncha 
mukammal bajariladi hamda retrospektiv javobgarlikka tortilish holatlari shuncha kam sodir 
bo’ladi. 
Yuridik javobgarlik - huquqbuzarga nisbatan huquq normalarida ko’zga tupshlgan 
sanksiyalar asosida davlatning majburlov choralarini ko’llash bo’lib, bunda aybdor shaxs 
muayyan huquqlardan (shaxsiy, mulkiy, tashkiliy va hokazo) mahrum etiladi. 
Yuridik javobgarlik quyidagi belgilari bilan xarakterlanadi: 
1) yuridik javobgarlik davlat majburlov choralari bilan bog’liq; 
2) yuridik javobgarlik huquqbuzarlik bilan bog’liq; 
3) yuridik javobgarlik huquqbuzar uchun salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi 
(ozodlikdan, ota-onaliqdan mahrum bo’lish yoki sodir etilgan qilmishi uchun jarima to’lash 
va hokazo); 
4) huquqbuzarga nisbatan qo’llaniladigan choralarning xarakteri va hajmi huquq 
normalarining sanksiyasida o’rnatilgan bo’ladi; 
5) davlat tomonidan qo’llaniladigan majburlov choralari huquqni qo’llash faoliyati 
davomida tegishli vakolatli organlar tomonidan qonunda belgilangan tartibda va 
protsessual shakllarga amal qilgan holda olib boriladi. 
Yuqoridagi xususiyatlari bilan yuridik javobgarlik siyosiy, axloqiy va boshqa 
javobgarliklardan farq qiladi. 
Shaxsni javobgarlikka tortish masalasini hal etishda uning qilmishida 
huquqbuzarlikning tarkibi mavjudligiga ahamiyat berish hal qiluvchi rol o’ynaydi, ya’ni 
huquqqa qarshi qilmishning ob’yektiv va sub’yektiv tomonlarini hamda ob’yekt va 
sub’yektlarni birgalikda bog’lagan holda o’rganish masalaning mazmunini ochib berishga, 
uni konkretlashti-rishga va individuallashtirishga yordam beradi. Huquq buzilishining 
turlariga muvofiq yuridik javobgarlik ham to’rt turga bo’linadi: 1) jinoiy-huquqiy; 2) 
fuqarolik-huquqiy; 3) ma’muriy-huquqiy; 4) intizomiy-huquqiy javobgarlik.