O’zbekiston respbliasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Sirtlarda nuqta tanlash. Nuqta sirtga oid bo’lishi uchun u sirtda yotuvchi yasovchilardan birining ustida yotashi kerak, 3-shaklda sirtda yotuvchi A va V nuqtalarning yetishmaydigan proyeksiyalarini aniqlash ko’rsatilgan.

A nuqtaning yetishmaydigan A₁ – gorizontal proyeksiyasini aniqlash uchun sirtning karkasi – 1 – 2 – 3 – 4 larni qurib, so’ngra berilgan A₂ – nuqta orqali yordamchi m₂ chiziq o’tkaziladi, keyin uning gorizontal m₁ proyeksiyasi quriladi va A₁ nuqta topiladi. Agar karkasning yasovchisi berilgan nuqta V₁ bilan birga tushib qolsa, uning ikkinchi proyeksiyasi V₂ ni topish osondir.
4-shaklda aylanish sirtida yotuvchi S nuqtasining S₁ gorizontal proyeksiyasini topish ko’rsatilgan. Buning uchun S₂ orqali sirtda yordamchi parallel o’tkaziladi, so’ngra S₂ nuqtani proyeksiyalab S₁ va S₄ va S₃, S₅ nuqtalar aniqlanadi. A nuqta sirtning ekvatorida, V – nuqta esa bosh meridian chiziqlarida yotadi (4-shakl).

2. 
   Sirtning ocherki. Sirtlarning chizmasini yaqqol ko’rsatish uchun ularning ocherklari,
   

ya’ni – tekisliklardagi ko’rinar kontur chiziqlari yasaladi (5-shakl). Agar biror, masalan
sirt proyeksiyalar tekisliklariga proyeksiyalansa, proyeksiyalovchi parallel chiziqlar sirt bilan urinib Q silindr sirtini hosil qiladi. Buni sirtning kontur chizig’i deyiladi. Sirtning tekislikdani proyeksiyasini chegaralovchi ko’rinar chiziqqa shu sirtning tegishli tekislikdagi ocherki deyiladi. sirtlarning tekisliklardagi proyeksiyalarini tasvirlashda uning har xil kontur chiziqlari hosil
bo’ladi (6-shakl). Masalan, silindrning va proyeksiyalar tekisliklaridagi proyeksiyalarini
olsak, uning frontal proyeksiyasi m (AV) va n (CD) chiziqlar kontur chiziqni tashkil qilsa, gorizontal proyeksiyasida esa l(MN) va t(EF) ni tashkil qiladi. Bundan tashqari silindrning asosini tashkil qiluvchi, ATCM yopiq chiziq ham chegaralovchi kontur chiziqni hosil qiladi. Shunday qilib, kuzatuvchiga nisbatan sirtning aniq shaklini belgilovchi tashqi chegarasiga sirtning ocherki deyiladi.

2.