O’zbekiston republikasi xalq ta’limi vazirligi

Mavzu savoli	Bilaman	Bilishni hohlayman
Bildim
1	Temperament haqidagi nazariyalar
2	Sangvinik temperamenti
3	Xolerik
4	Flegmatik
5	Melonxolik
6	Temperament tiplarining psixologik tavsifi
7	Oliy nerv faoliyati tiplari va temperament.
8	Temperamentning inson hayotida ahamiyati
9	Temperament va xarakter

Temperament- shaxs faoliyati va xulqining dinamik (o‘zgaruvchan) va emotsional-hissiy tomonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir. Temperament – insonning turli vaziyatlarda narsa, hodisa, holatlar va insonlarning xatti-harakatlariga nisbatan reaksiyasini tushuntirib beruvchi xususiyatlari majmuidir.

1.Sangvinik – qonning ustun kelishi;(lotin tilidagi “sangvis”-qon so‘zidan)
2.Flegmatik - limfa balg’am ustun kelishi;(grekcha “flegma”-shilimshiq parda degani);
3.Xolerik – sariq o’tning ustun kelishi;(grek tilidagi “xole”-o‘t so‘zidan)
4.Melanxolik - qora o’tning ustun kelishi;(grekcha “meloynaxole”-qora o‘t)

Temperament xususiyatlarining ilmiy sabablarini I.P. Pavlov yuksak nerv faoliyat tiplari haqidagi ta`limotida ochib berdi: I.P. Pavlov yuksak nerv faoliyat tiplari deganda hayvonlarda va odamda nerv tizimining faoliyatidagi eng muhim xususiyatlarning chatishuvini tushunar edi. I.P.Pavlov itlarda tajriba o`tkazdi.U hayvonlarning nerv tizimini: a) qo`zg`alish va tormozlanishning kuchiga ; b) bu jarayonlarning muvozanatiga ; v) ularning ildamlik darajasiga qarab bir-biridan farq qilishini aniqladi.

Pavlov ta`limotiga muvofiq, oliy nerv faoliyat tiplarining kishi xulqida nomoyon bo`lishi - temperamentdir.

Akademik I. Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi uch oliy nerv tizimi xossalarini ajratgan edi:

k u ch , ya’ni nerv tizimining kuchli qo‘zg‘atuvchilar ta’siriga bardoshi, shunga ko‘ra odamlardagi mehnatga yaroqlilik, chidam kabi sifatlarning namoyon bo‘lishi:

m u v o z a n a t l a sh g a n l i k, ya’ni asabdagi tormozlanish va qo‘zg‘alish jarayonlarining o‘zaro mutonosibligi, shunga ko‘ra, o‘zini tuta olish, bosiqlik kabi sifatlar va ularga teskari sifatlarning namoyon bo‘lishi;

x a r a k a t ch a n l i k , ya’ni qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlaridagi o‘zaro almashinish jarayonining tezligi va harakatchanligi ma’nosida. quyidagi rasmda nerv jarayonlari bilan temperament tiplari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik asosida temperament tiplari aks ettirilgan.

N ER R V T I Z I M I N I N G T I P L A R I

Muvozanatlashgan

muvozantsiz

inert

kuchsiz

sangvinik

xolerik

flegmatik

melanxolik

T E M P E R A M E N T