Organik olamda aks ettirishning yangi shakli sifatida psixikaning paydo bo`lish bosqichlari. Ta’sirlanish – qo’zg`aluvchanlik Tropizm. O`simlik va hayvonlarga mansub shakllar evolyutsiyasining barcha bosqichlarida jonli organizmlar in’ikosining alohida biologik shakli – ta’sirlanuvchanlikka ega bo`ladi. Ta’sirlanuvchanlik tirik organizmning biologik ahamiyatiga ega bo`lgan (biotik) ta’sirga javob berish qobiliyati demakdir. dayok seziladi.
Biotik omillarga nisbatan o`ziga xos harakatlar bilan javob berish usullari tropizmlar yoki taksislar deb ataladi. Tropizmning bir necha xillari bor: foto tropizm, gelio tropizm, xemo tropizm, topo tropizm, termo tropizm va boshkalar. Masalan, derezadagi gulning yorug`lika qarab intilishi–fototropizm,o`simlikning quyoshga intilishi geliotropizm, kimyoviy moddalarga moslashuvi xemotropizm, tebranish va qimirlashdan ta’sirlanish topotropizm deyiladi.
Hayvonlarga mansub shakllarda ta’sirlanuvchanlikning yangi turi – sezuvchanlik paydo bo`ladi. A. N. Leonthevning gipotezasiga ko`ra, sezuvchanlik «genetik jihatdan qaraganda, muhitning organizmni boshqa ta’sirotlar bilan bog`lovchi, organizmni muhitda mo`ljal olishiga yordam beruvchi, signal beruvchilik vazifasini o`tovchi ta’sirlarga javob ta’siridan bo`lak narsa emas. In’ikos etish darajasi ko`p hujayrali hayvonlarda ancha yuksakroqdir. Evolyutsion zanjirda kovakichaklilardan yuksak turadigan va bu yerda hayot kechiradigan ko`p hujayralilarda hayot tarzining o`zgarganligi munosabati bilan tananing tuzilishi murakkalashadi, qo’zgatuvchilarning ma’lum bir turlarini aks ettiradigan o`ziga xos organlar – sezgi a’zolari rivojlanadi, aks ettirish shakllari ham ancha murakkablashadi.
Xatti–harakatlarning instinktiv shakllari chuvalchanglarning xatti-harakatlari kovakichaklilardan ko`ra ancha murakkabroqdir. Chuvalchanglarga faol tarzda qidirish xususiyati xosdir. Bu ulardagi shartsiz refleks elementlaridan dalolat beradi. Biroq shartsiz reflekslar faqat tashqi muhitning muqarrar tarzda qat’iyan barqarorligi sharoitida hosil bo`ladi; muhit esa doimo o`zgarib turadi va shuning uchun ham tugma taasurotlarning genetik jihatdan programmalashtirilgan holda yoyilishiga to`sqinlik qilingani mumkin.
Gangliy funksiyali nerv tizimiga ega bo`lgan hayvonlarning aks ettirish imkoniyatlari shartsiz reflekslar bilangina cheklanmaydi. Hayot kechirish jarayonida ularda tug`ma reaksiyalarga nisbatan yangi, ancha harakatchan reaksiya shakllari – shartli reflekslar paydo bo`ladi. Bo`g`im oyo`qlilarda, ayniqsa hashoratlarda muhitning muayyan sharoitlariga munosabat bildirishining murakkab, tug`ma shakli – instinktlar mavjuddir. Asalarilarda guruhiy xatti-harakatlar bilan bog`liq bo`lgan eng murakkab instinktlarni ko`ramz. Asalari uyasida bitta ona ari, bir necha o`nlab erkak va bir necha yuzlab bepusht ishchi arilar bo`ladi, hammasining ishi turlicha taqsimlangan. Instinktiv harakatlar muayyan shart-sharoitlarga qat’iy bog`lik bo`ladi. Instinktiv harakatlar undan standart shart sharoitlar o`zgarishi bilanoq o`zining maqsadga muvofiqligini yuqotadi. Shunday qilib, xatti-harakatlarning instinktiv shakllari faqat doimiy sharoitlardagina maqsadga muvofiqdir.
Jonzotning individual hayot kechirishi jarayonida orttirilgan va tug`ma xatti–harakat dasturining puxta bajarilishini ta’minlaydigan tajriba instinktlarining rivojlanishiga yordam beradi. Shartli bog`lanishlar faqat fe’l–atvorning instinktiv xatti–harakatlar dasurlari doirasida hosil bo`ladi. Sodda hayvonlarga qaraganda umurtqali hayvonlarda shartli bog`lanishlar mislsiz ko`p hosil bo`ladi. Hayvon evolyutsion taraqqiyotning yuqori bosqichiga ko`tarilgan sari hosil bo`ladigan shartli bog`lanishlari ham shuncha murakkabroq va yana ham nafisroq bo`lishi mumkin. Jonli materiya aks ettirishning rivojlanishida navbatdagi bosqich xatti-harakatning yangi belgilarini mustaqil hosil qilinganga asoslangan. Nafis-o`zgaruvchan-plastik individual xatti harakatning yanada murakkabroq shakllarini keltirib chiqaradi. Yuksak taraqqiy etgan hayvonlarda xatti–harakatning instinkttiv shakklari bilan bir qatorda o`zgaruvchan individual shakllari – malakalar va intellektual xatti–harakatlar mavjud bo`ladi.
Malakalar deganda hayvonlarning shartli bog`lanishlariga asosan bajaradagan va avtomatik tarzda takrorlanadigan xatti–harakat tushuniladi. (quyonning nog`ora chalishi,zanjirdagi bog`liq itning keyingi oyogi bilan yemishini tortib olishi).
