O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Hasharotlarning og‘iz apparati.
Hasharotlarning asosan ovqatni qabul qilishi va 
ovqatlanish xiliga qarab: kemiruvchi yoki so‘ruvchi tipda tuzilgan bo‘ladi.
Kemiruvchi og‘iz apparati kelib chiqishiga ko‘ra birlamchi og‘iz apparati bo‘lib, u 
suvaraklar, chigirtkalar, qo‘ng‘izlar, kapalaklar va boshqa hasharotlarda uchraydi.
Kemiruvchi og‘iz aparati quyidagicha tuzilgan: yuqori lab, 1 juft yuqori jag‘ yoki 
mandibula. Pastki lab, 1 juft pastki jag‘ yoki maksilladan tashkil topgan.
Yuqori jag‘lar bo‘g‘imlarga bo‘linmagan, qattiq xitinli tishchalari bor. U boshga 
harakatchan birikkan. O‘simlikho‘r hasharotlarda tishlar yassi tuzilishga ega. Yirtqichlarida esa 
o‘tkir tishlar bo‘ladi.
Pastki jag‘lar hamma kemiruvchi hasharotlarda: asosiy bo‘g‘im, ustuncha, bir juft 
chaynovchi yaproqcha-tashqi va ichki latsiniya qismlardan iborat. Bundan tashqari pastki jag‘ 
paypaslagichi bor. Pastki lab ikkinchi juft pastki jag‘ ham deyiladi. U quyidagicha tuzilgan: 
birlamchi iyak, xoshiyali qism. To‘g‘ri qanotlilarda iyak sohta iyakka va iyak osti bo‘g‘imiga 
bo‘linadi. Xoshiyali qismda ikki juft chaynovchi yaproqchalar, tilcha, til qopchig‘i joylashgan.
Og‘izning yuqori tomoni harakatchan yuqori lab bilan qoplangan bo‘ladi. Og‘iz bo‘shlig‘i 
ovqatni tutib turish, chaynash, chaynalgan ovqatni aralashtirish vazifasini bajaradi. 
So‘ruvchi og‘iz apparati turlicha tuzilgan bo‘ladi va suyuq ovqatni qabul qila oladi. Bu 
og‘iz organi 3 xilda tuzilgan:
1. So‘ruvchi og‘iz apparati.
2. Sanchib - so‘ruvchi og‘iz apparati.
3. YAlovchi og‘iz apparati.
Bundan tashqari, hasharotlarning bosh qismida ko‘zlari ham joylashgan. Ko‘zlari oddiy 
yoki murakkab (fasetkali) ko‘z bo‘lishi mumkin.

---

13 
May qo‘ng‘izi misolida hasharotlarning umumiy tashqi tuzilishi.
A – bosh, V – ko‘krak, 
S – qorin. 1 – mo‘ylovlar, 2 – ko‘z, 3 – son, 4 – 2 juft qanot (2-jufti 1-jufti (qattiqqanot) ostida), 5 – 
boldir, 6 – panja, 7 – tirnoq, 8 – og‘iz apparati, 9 – oldingi ko‘krak, 10 – o‘rta ko‘krak, 11 – orqa 
ko‘krak, 12 – qorin sterniti, 13 – pigidiy.