O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus

Content 
 
Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3-6 
1.
Theory of developing children’s speech………………….
9-29 
2. 
The tasks, methodologies and means of developing speech at junior, 
at middle, and at senior preschool aged children. .. . . . . . 
30-52 
3. 
Developing of fluent speech…………………………….…….. 
53-61 
4. 
The 
content 
of 
vocabulary 
work 
with 
preschool 
aged 
children…………………………………………………………. 
62-69 
5. 
The technology of developing speech at learning surroundings by 
children……………………………………………………….. 
70-88 
6. 
The content of the work on teaching correct pronunciation of 
sounds……………………………………………………..……. 
89-102 
7. 
Types and content of conversation………………………... 
103-108 
8. 
Types and methods of story………………………………….. 
109-118 
9. 
Teaching to the stories by toys and objects………………….. 
119-127 
10. 
Types of role-play of art works and visual teaching method to 
it……………………………………………………………….. 
128-131 
11. 
Training children to teaching literacy 
132-142 
Conclusion. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
143-145 
Appendix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
146-148 
Glossary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
149-178 
References. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
179-181 
 

---

KIRISH 
O‘zbekiston Respublikasi huquqiy demokratik jamiyat qurish yo’lidan 
borar ekan, o’z fuqarolarining, ayniqsa, yangi jamiyat barpo etishga bel bog’lagan, 
o’sib kelayotgan yosh avlodning barkamol bo’lib voyaga еtishiga aloxida e’tibor 
qaratmoqda. Barkamol shaxs tarbiyasini tashkil etish barcha davrlarda ham 
ijtimoiy jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi bo’lib kelgan. Tabiiyki 
hozirgi ta’lim islohotlari sharoitida ham barkamol avlod tarbiyasi haqida gapirar 
ekanlar: “Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning 
jahon hamjamiyatidagi obro’-e’tibori avvlambor farzandlarimizning unib, o’sib, 
ulg’ayib, qanday inson bo’lib hayotga kirib borishga bog’liqdir.”
1
– deb alohida 
ta’kidlaganlar. 
Hozirgi paytda yuz berayotgan globallashuv jarayoni va jamiyatni islox etish 
sharoitida yangicha fikrlovchi shaxslarni tarbiyalash ta’lim tizimida ham jiddiy 
o’zgarishlar kiritishni talab etadi. Dunyo davlatlari orasida O’zbekiston 
Respublikasida birinchilardan bo’lib umumbashariy tavsifga ega mazkur 
muammoni hal etishga doir konseptual-nazariy asoslar yaratildi va tizimli ravishda 
amaliyotga tadbiq etib borilmoqda. Mazkur ezgu maqsadni xayotda o’z isbotini 
topishda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni va “Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi” xuquqiy asos bo’lib xizmat qilmoqda.
Har bir mamlakatning taraqqiyoti, istiqboli, farovonligi, ma’naviy yuksalishi, 
jaxonning eng rivojlangan davlatlar qatoridan o’rin olishi – bilimli, yuqori 
intellektual saloxiyatli, qalbiga va ongiga ezgu fazilatlarni mujassamlagan 
yoshlarga bog’liq xisoblanib, har jixatdan еtuk va barkamol, Vatan taqdiri uchun 
sitqi dildan hizmat qiladigan, fidoyi, iymonli avlodni voyaga еtkazish, o’qitishni 
sifatli va mazmun jixatdan yuqori pog’onalarga olib chiqish avvalo o’qituvchi va 
tarbiyachi murabbiylar zimmasiga sharafli va ayni paytda mas’uliyatli vazifani 
yuklaydi.
1
I.A.Karimov “Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” T.: ”O‘zbekiston”, 1997. 4-9-b. 

---

O’zbekiston Respublikasi ta’lim tizimining birinchi – maktabgacha ta’lim 
rivojining zamonaviy bosqichi qator o’zgarishlar bilan tavsiflanadi: maktabgacha 
ta’lim ochiq turdagi ta’lim muassasasi sifatida shakllandi; maktabgacha ta’lim 
muassasalarining eng muhim funksiyasi bolalarning hayotiy faoliyatini muhofaza 
qilish va salomatligini mustahkamlash; tarbiyalanuvchilarni maktab ta’limiga 
muvafaqqiyatli tayyorlash va boshqalar. Respublikamizda uzluksiz ta’lim 
tizimining barcha bosqichlariga, jumladan uning maktabgacha ta’lim bosqichiga 
e’tibor ortib borishi bilan bir qatorda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha 
ta’lim muassasalariga jalb etish ulushi kamayib borishi bu borada maqsadli 
tadqiqotlar olib borish, mamlakatimiz ilmiy-texnikaviy dasturi, ustuvor 
tadqiqotlarga yo’nalishlarining bir qismi sifatida qaralishi lozim. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2017-2021 yillarda 
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi 
Qarorida; maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog’ini kengaytirish, malakali 
pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini 
tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va 
texnologiyalarini tadbiq etish, bolalarni har tomonlama intelektual, axloqiy, estetik, 
jismoniy o’stirish uchun shart-sharoitlar yaratish masalalariga alohida e’tibor 
qaratildi
2
. 
Davlatimiz tomonida maktabgacha ta’limni o’stirishga alohida e’tibor 
qaratilmoqda. Jumladan, 2018 yilning 19 martida “Ta’lim tizimida pedagog kadrlar 
salohiyotini oshirish va takomillashtirish”ga bag’ishlangan yig’ilishda O’zbekistobn
Respublikasi Prizidenti Sh.M. Mirziyoyev: − “Bog’cha tarbiyasini olgan bola bilan 
bog’chaga bormagan bolani solishtirganda, ularning fikrlash darajasi o’rtasida еr 
bilan osmoncha farq borligini sezish qiyin emas. Shuning uchun ham biz 
maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko’rib chiqish masalasini davlat siyosati darajasiga 
ko’tarib, bu borada katta ishlarni boshladik. Agar shu ishni har tomonlama puxta 
o’ylab bo’lajak pedagog – tarbiyachilarning kreativ bilim va salohiyotini 
yuksaltirishni amalga oshirmasak, butun ta’lim tizimida sifat o’zgarishiga 
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi «2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori. 

---

erishishimiz, ta’limning uzluksizligini ta’minlashimiz qiyin bo’ladi”
3
- deya 
ta’kidlaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 30 sentyabrdagi «Maktabgacha 
ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-
3955-son qarori hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-
maydagi PQ-4312-sonli "O’zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 
2030-yilgacha o’stirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida"gi qarorlarida 
quyidagi ustuvor maqsad va vazifalar belgilab berilgan: 
Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, bolalarning sifatli 
maktabgacha ta’limdan teng foydalanishini ta’minlashni amalga oshirish 
maqsadida:
maktabgacha ta’lim sohasidagi normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish; 
maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va 
jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish; 
bolalarning sifatli maktabgacha ta’lim bilan qamrovini oshirish, undan teng 
foydalanish imkoniyatlarini ta’minlash, mazkur sohada davlat-xususiy sherikligini 
o’stirish; 
maktabgacha ta’lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg’or pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; 
maktabgacha ta’limni boshqarish tizimini takomillashtirish, maktabgacha ta’lim 
muassasalari faoliyatini moliyalashtirish shaffofligi va samaradorligini ta’minlash; 
maktabgacha ta’lim tizimiga maktabgacha ta’lim tizimi xodimlarini tayyorlash, 
qayta tayyorlash, malakasini oshirish, tanlab olish va o’stirishga mutlaqo yangi 
yondashuvlarni joriy etish; 
maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning sog’lom va balanslashtirilgan 
ovqatlanishini, sifatli tibbiy parvarishini ta’minlash; 
Keltirib o’tilgan ustuvor maqsad va vazifalarni amalga oshirishda esa, yuqori 
intellektual salohiyatga ega kadrlar tizimiga ehtiyoj sezilarli darajada ortib 
bormoqda. 
3
Oz.Res.Prizidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2018 yilning 19 martida “Ta’lim tizimida pedagog kadrlar salohiyаtini oshirish va 
takomillashtirish”ga bag’ishlangan yeg’ilish

---

“Ilk qadam” maktabgacha ta’lim tashkilotlarining Davlat o’quv dasturi 
(2018 y,) ga muvofiq tarbiyalanuvchilarni kognitiv rivojlanishi, kognitiv sohaning 
rivojlanishi asosida bolada maxsus qobiliyatlarni o’stirishning o’ziga xos 
psixologik jihatlarini tahlil qilib, sezgi, idrok, diqqat, xotira, tafakkurning 
rivojlnishidagi yoshga oid xususiyatlarni monitoring qilib borish orqali bolaning 
maktab ta’limiga tayyorlik darjasi va kognitiv qobiliyatlarini shakllanganlik sifatini 
baholash kompetensiyasiga ega bo’ladilar.
Hozirgi paytda maktab yoshidagi bolalar nutqini o’stirishga yanada yuqoriroq 
talablar qo’yilmoqda. Bu talablarga javob berish nutqni o’stirishga oid yangi 
izlanishlarni taqozo etadi. Shunday qilib, pedagogika ilmining qozirgi bosqichida 
maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o’stirishga nisbatan qo’yiladigan 
talablar bilan ushbu talablar ijrosi o’rtasida ziddiyatlar namoyon bo’lmoqda. 
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida “Bolalar nutqini o’stirish” alohida e’tibor talab 
qilinadi. Chunki, nutq o’stirish nafaqat bolaning so’z boyligini oshirish, nainki 
uning muloqot qobiliyatini rivojlantiradi, balki undagi bilish jarayonlarining shu 
jumladan bolaning tafakkurini o’stirishda xam muxim vosita bo’lib xisoblanadi.
Yuqoridagi fikrlarga asoslanib, biz mazkur kitobda maktabgacha katta yoshdagi 
bolalar nutqini o’stirishning samarali yo’llari hamda vositalarini ishlab chiqishda 
tayanch bo’ladigan nazariy, metodik qoidalarni yoritishga qaror qildik. 

---