O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus

Qo’g’irchoqlarni shartli ravishda ikki ko’rinishga bo’lish mumkin:

1. 
   odam timsoli ifodalangan qo’g’irchoqlar.
   
2. 
   hayvonlar timsoli ifodalangan qo’g’irchoqlar.
   

Butun dunyo xalqlarida qo’g’irchoq mavjud, hatto qo’g’irchoq teatrlari ham faoliyat ko’rsatmoqda. Insoniyat qachondan boshlab qo’g’irchoq yasay boshlagan va uni qaysi davrdan boshlab tarbiya vositasiga aylantirganligi masalalari aniqlangan emas. Lekin, olimlar qo’g’irchoqlar eramizdan avvalgi X-XI asrlarda mavjud bo’lganligini qayd etadilar. Bizning fikrimizcha, qo’g’irchoqlarning yasalishiga sabab aynan tarbiyaviy zaruriyati bo’lgan. Chunki qo’g’irchoqning quyidagi xususiyatlarga egaligi tarbiya vositasi sifatida qabul qilingan:

1. 
   qo’g’irchoqlar yumshoq, mayin va estetik rang-barang ashyolardan yasaladi, bu bolada qiziqish uyg’otadi;
   
2. 
   bola qo’g’irchoq bilan ovunadi va o’zi xohlagan tarzda o’ynaydi;
   

v) qo’g’irchoq bolada idrok, tassavvur va fikr uyg’otadi;
g) bola qo’g’irchoq bilan munosabatga kirishadi, uni yaqin kishisi sifatida qabul
qiladi;
d) qo’g’irchoq bola ongining o’sishiga ta’sir ko’rsatadi va h.k.
O’yinchoqlarga qarab hikoya tuzishga o’rgatish usullari. Suhbat jarayonida bolalar bilan so’zlashuvning jonliligi ko’p jihatdan og’zaki nutqqa va nutqiy muloqotning savol-javob shakliga xos bo’lgan grammatik tuzilmalarining turlichaligi bilan bog’liqdir. Suhbat jarayonida bolalarda nutqiy muloqot ko’nikmalarini shakllantirish zarur.
Bolaga mana bunday ko’rsatma berish mumkin: «Qisqa javob ber. Batafsil javob ber (ammo to’liq javob bilan emas)», ulardan so’rash mumkin: «Kim qisqa javob bera oladi (yoki o’rtog’idan chiroyliroq javob bera oladi)». Zarur holatlarda pedagog qo’yilgan savolga keng qamrovli javob namunasini namoyish qilishi mumkin.
Suhbatlarda bolalar keng qamrovli fikr bildirishlari va bir-ikkita so’zdan iborat bo’lgan javob berishlari mumkin (Sizga bog’ yoqdimi? – Ha.). Bolalarni keng qamrovli javoblarga savollarni to’g’ri qo’yish orqali yo’naltirish zarur: «Bahorda ob-havo ko’proq qanday bo’ladi? Bu haqda aytib bering».
Didaktik o`yin: «О’yinchoqlar dо’koni»
О’yin jarayonida bolalarning о’tilgan о’quv materialidan nutqda foydalana olishlarini, savollar berishlari va ularga javob qaytarishlari hamda hosil qilinayotgan vaziyatda mustaqil nutqiy еchimlar topa olishlarini aniqlash zarur bo’ladi.
Bolalar sotuvchining oldiga kelib, о’z ismini aytishi va о’yinchoqning rangi va о’lchamini aytgan holda uni olib berishni sо’rashi kerak. О’yinchoqlar bolalarning bilimlari (ularning nomi, о’lchami va rangi haqidagi) ga mos ravishda tanlanadi: qizil va sariq mashinalar, katta va kichik qо’g’irchoqlar, kubiklar, sharlar, har xil rangdagi bayroqchalar va kuzovi yashil, kabinasi esa qora bо’lgan bitta mashina. Sotuvchi rolini Sanjar ismli bola ijro etadi. Bolalarga ular dо’kondan xohlagan о’yinchoqlarini olishlari mumkinligini aytadi. Sotuvchi bilan bolalar о’rtasida taxminan mana bunday dialog bо’lib о’tadi:
Sotuvchi: Assalomu alaykum.
Bola: Assalomu alaykum.
Sotuvchi: Keling, ismingiz va sizga qanday o`yinchoq kerak?
Bola: Mening ismim Alisher, menga sochi qora rangdagi Zumrad degan o`yinchoq kerak.
Sotuvchi: Bu qizlar o`yinchog`i-ku. Uni qanday o`ynaysiz?
Bola: Bu o`yinchoqni singlim Nargizaga sovg`a qilaman. U ham Zumrad kabi aqlli qiz bo`lishi uchun.
Sotuvchi: Juda yaxshi o`ylabsiz. Bu fikringiz menga yoqgani uchun, qo`g`irchoqni sizga sovg`a qilishga moslab, o`rab beraman.
Bola: Raxmat.
Bolalar navbati bilan kelib, о’zlariga yoqqan о’yinchoqlarni sо’raydilar. Anvar kelganida esa barcha mashinalar tarqatib bо’lingan va faqat yashil kuzov va qora kabina rangli mashina qolgan edi. Alisher va Dilshod о’rtasida quyidagi suhbat bо’lib о’tdi:
Alisher: Salom Dilshod.
Dilshod: Assalomu alaykum.
Alisherr: Sen oying bilan o`yinchoqlar do`koniga bordingmi?
Dilshod: Men oyimlarni o`yinchoqlar do’koniga olib bordim.
Alisher: Qanaqa o`yinchoq olding?
Dilshod: Koptok.
О’yinning tugashi: Bolalar dialogini kuzatib turgan tarbiyachi, ularni boshqa mashg’ulotga yо’naltiradi. Dialog davomida Dilshod tomonidan qilingan nutqiy g’alizliklar inobatga olinadi va kunning ikkinchi qismida Dilshod bilan individual ish olib boriladi.