O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

TAYANCh IBORALAR 
 
1.  Son 
2.  Sanalmish 
3.  Moslashuv 
4.  Izofa shakli 
5.  Bir necha 
6.  Ko’makchi 
 
ADABIYOTLAR 
 
 
1.  Ibrohimov. N.I. «Arab tili grammatikasi» T. 1997. 
2.  Kovolev. Sharbatov «Uchebnik arabskogo yaz’ka» M., 1998. 
3.  Holidov B.Z. «Uchebnik arabskogo yaz’ka» T., 1991. 
4. Talabov E.T. «Arab tili darsligi» T. 1995. 

---

 
 
 
68
 
 
 
5.1-5.2. OTLARDA JINS KATEGORIYASI 
 
REJA 
1.  
Muzakkar jins haqida. 
2.  
Muannas jins haqida 
 
Arab  tilida    otlar    ikki  jinsga    muzakkar  va  muannasga  ajraladi.    Muannas 
jinsning  grammatik  belgisi  so’z oxiridagi  -atun, -atu qo’shimchasidir. U yozuvda  
ة 
(ta-marbuta) harfi bilan  ifodalaniladi.  
  ةفرغ -hona          ُةنيدلما  -shahar           ةبتكم  -kutubhona.  
 ُةيرقلا  - qishloq. 
Shuningdek, 
 ُءا au qo’shimchasi bilan tugagan  hamda  ى (a)  qo’shimchasi 
bilan  tugagan  so’zlar,    agar, 
ى    (a)  harfi  o’zak    tarkibiga  kirmasa    muannas  so’z 
hisoblanadi. Masalan: 
 ُءارحص -sahro, ى رْشُب - esdalik,     ى لْربُح - oqiroyoq.                     
Arab  tilida    yana  shunday  so’zlar  mavjudki    ularning  belgisi    grammatik 
belgiga ega emas, shu so’zning mazmuniga  qarab belgilanadi.  
1.   
ة    ta  marbuta  harfi  bilan  tugagan  so’z    erkak  zotini  bildirsa  yoki  erkak  
kishiga  qo’yilgan ism  bo’lsa, bu so’z muzakkr  so’z hisoblanadi.   
Masalan: 
  ةفيلخ  -halifa                  ُةداتق  -Qatoda 
ةزحم  -hamza                    ُةحلط  -Talha 
2.  Muannaslik    grammatik    belgisi    bo’lmagan  quyidagi    so’zlar  muannas  
hisbolanadi.  a)  ayol  kishini  va  ayollarni    ismini    bildiruvchi  so’zlar. 
  مأ -ona,   سوررع - 
kelinchak, 
 ُبنيز  -Zaynab,   تنب  -qiz.  
b) tanadagi  juft a’zolarni  bildiruvchi so’zlar.  
  ينع  -ko’z,      د ي  -qo’l,        نْذأ  -quloq,      لْجِر  -oyoq 
v)  aniqlik  artiklni  olmagan  va  tanvin    qo’shimchasi  bilan  tugamaydigan 
geografik nomlar. 
 ُرْصِم  -Misr             ُدادْغ رب -Baqdod 
 ُةرصب  -Basra,          ُسولبارط  -Tripoli 
g) shamol, olov, urush, quyosh kabi so’zlar. 
Masalan: 
  موسم       بْرخح               ران                  سْ شَ 
3.  Bundan  tashqari   
 ة    bilan  tugamagan  ayrim  otlar  har  ikkala  jinsda  ham 
ishlatilishi mumkin. 
Masalan: 
   س ر رف - ot             دْب ك - jigar             سو ق - yoy 

---

 
 
 
69
 
 
 
SAVOLLAR 
 
1.  Muzakkar jins nima? 
2.  Muannas jinsning qushimchalari qaysilar? 
3.  Ikki jinsda ham ishlatiluvchi ismlar ham bormi?