O‘zbekiston milliy universiteti z. Z. Abdushukurova, S. Q. Zakirova, S. Sidiqov, S. Abdullaev O‘zbekiston tuproqlarining agrokimyoviy tavsifi

Bo‘z tuproqlar tarkibidagi fosfor va kaliy miqdori (B.V.Gorbunov, (J.R.Ismatov va b. ma’lumotlari )

Tuproq tipi	Qatlam	Qatlam chuqurli gi, sm	Fosfor		Kaliy
			Yalpi, %	Harakat chan, mg/kg	Yalpi, %	Almashinuvchan, mg/kg
Och tusli bo‘z tuproq Mirzacho‘l	A1 A2 V1 V2 V3 S	0-4 4-18 18-37 37-55 55-72 72-120	0,138 0,132 0,138 0,133 0,129 0,126	36,0 10,4 4,8 4,6 4,1 5,5	2,22 2,26 2,31 2,26 2,26 2,22	353,3 385,6 403,6 353,3 132,5 98,3
Tipik bo‘z tuproq, Qashqadaryo havzasining chap qirg‘og‘i	A1 A2 V1 V1 V2 V3 V3 S	0-6 6-16 16-26 26-40 40-72 72-100 100-130 130-215	0,233 0,222 0,187 0,183 0,135 0,109 0,116 0,117	117,6 22,8 7,2 6,8 5,1 1,0 0,7 0,9	2,41 2,57 2,67 2,52 2,18 1,91 1,78 1,89	723,0 565,0 537,0 442,9 365,3 133,0 84,3 87,3
To‘q tusli bo‘z tuproq, Angren xavzasining chap qirg‘og‘i	A1 A2 V1 V2 V3 V3 S	0-4 4-14 14-30 30-65 65-100 100-140 140-200	0,209 0,174 0,166 0,139 0,129 0,133 0,131	86,8 14,4 6,6 4,1 0,9 0,2 1,5	2,41 2,47 2,36 1,99 1,81 1,85 1,96	770,7 457,9 369,4 164,8 106,4 101,2 102,4
To‘q tusli bo‘z tuproq, Qashqadaryo havzasining chap qirg‘og‘i	A1 A2 V1 V2 V3 VS S	0-5 5-22 22-43 43-95 66-130 130-175 175-235	0,160 0,165 0,159. 0,123 0,112 0,113 0,125	21,6 10,8 4,1 3,3 1,8 1,8 1,5	2,25 2,25 2,05 2,00 1,76 1,74 1,76	432,0 415,5 407,0 265,8 76,3 72,3 70,3

Lyosslar tarkibida dala shpatlari, slyudalar kabi kaliy tutuvchi minerallarning ko‘p bo‘lishi mazkur ona jinsda shakllangan tuproqlarni xam kaliyga boy bo‘lishiga sabab bo‘lgan. Och tusli bo‘z tuproqlar tarkibidagi kaliy 2,0-2,2% ga, to‘q tusli bo‘z tuproqlarda esa 2,2-2,4% ga tengdir. Bo‘z tuproqlar kaliyning harkatchan shakllariga ham ancha boy. Ammoniy karbonatning 1% li eritmasi yordamida ajratib olinadigan almashinadigan kaliyning miqdori 1 kg tuproqda 240 milligramdan 750 milligramgacha bo‘lishi mumkin. Och tusli bo‘z tuproqlarda tipik va to‘q tusli bo‘z tuproqlardagiga qaraganda harakatchan kaliyning miqdori kamroq bo‘ladi (15- jadval).
Bu tuproqlar chirindini kam tutganligi va tarkibida mineral kolloidlarning kamligi tufayli singdirish sig‘imining kichikligi bilan tavsiflanadi. Tipik bo‘z tuproqlarning chimli qatlamida singdirish sig‘imi 100 gramm tuproqda 13-15 mg/ekv ni, to‘q tusli bo‘z tuproqlarda 17-18 mg/ekv ni tashkil qiladi.
Eng kichik singdirish sig‘imi engil va o‘rta qumoqli bo‘z tuproqlarga xos bo‘lgan chirindili qatlamda arang 9-10 mg/ekv ga etadi. Tuproq profili bo‘ylab singdirish sig‘imining asta-sekin kamayib borishi kuzatiladi. Lyosslarning singdirish kompleksi ishqoriy–er asoslari bilan to‘yinganligi sababli bo‘z tuproqlarda singdirilgan kalsiy va magniy umumiy singdirish sig‘imining 90-96% ni, natriy va kaliy esa 4-10% ni tashkil qiladi.
Singdirilgan magniyning miqdori ancha ko‘p bo‘lib, ayrim hollarda (tuproqning o‘rta va quyi qatlamlarida) miqdor jihatidan kalsiydan ustunlik qiladi.
Tuproqning yuza qatlamlariga ko‘tarilib borgan sari magniy, kalsiy va natriyning kamayishi hisobiga kaliyning miqdori oshib boradi.
Serkarbonat va singdirish kompleksi ishqoriy- er va ishqoriy asoslar bilan to‘yingan bo‘z tuproqlar kuchsiz ishqoriy muhitga egadir. Chirindili qatlamdagi suvli suspenziyaning pH i 7,3-7,6 ga, o‘tuvchi va tuproq osti qatlamidagi muxit esa 7,5-8,0 atrofida kuzatiladi.