O’zbekiston milliy universiteti

dr – r ga yaqin joyda hajm elementi

=0 ekan , demak yadroda proton va netronlar og’rilik markaziga nisbatan ajralib turgan emas.

Yadroda protonlar soni zaryad miqdorini harakterlaydi , lekin yadroda zaryad taqsimotini bermaydi.Tajribalar yadro hajmida zaryad taqsimotining sferik simmetriyadan chetga chiqish hollari borligini korsatadi.Ayni juft –juft yadrolar spektrlarida aylanma yo’lak hollari kuzatilishi yadrolar shaklining simmetrik holatidan chetlanishini ko’rsatadi.

Ma’lumki , aylanma holat energiyalari

1.2

Bu yerda M₁ , M₂ , M­₃ –bo’sh o’qqa harakat miqdori momenti proyeksiyasi .

J₁ , J₂ , J₃ –bo’sh o’qqa inersiya momenti proyeksiyasi.

M=hJ ,M²=h²J(J+1) ekanligini bilgan holda (1.2) ifoda

1.3

J=0,1,2,4,8… qiymatlarni oladi.

Kvantlangan mikroskopik jismlar sferik simmetrik holatda aylanma harakat qila olmaydi.aylanma harakat qila olsa albatta simmetriklik buziladi.

Shunday ekan yadrolarda aylanma yo’laklar mavjudligi sferik holatdan chetlanishini ko’rsatadi.Spinlari noldan farqlanuvchi yadrolar va uyg’ongan holatlari aylanma yo’laklari kuzatiladi.

Yadroning elektr kvadrupol momenti Q uning muhim elektr xususiyatlaridan biri bo’lib , yadro shaklini o’rganishda katta ahamiyatga ega .Kvadrupol momenti

Q=2Pd = 2eδd ga teng .Bundan ko’rinib turubdiki , elektr kvadrupol moment sirt birligida o’lchanadi.O’lchov birligida barn (1barn=10²⁴sm²) yadroda zaryadlarning sferik simmetriklik shakldan chetlanishini ifodalaydi .Yadroning elektr maydoni E gradiyent

bilan tasirlashuvi tufayli vujudga kelgan yadro kvadrupol momenti