O‘zbekiston milliy universiteti kimyo fakulteti analitik kimyo kafedrasi ajratish va konsentrlashning kimyoviy usullari. Kislotaligi nazorat qilinadigan ajratish va konsentrlash usullari Reja: Cho‘kirish va birgalashib cho‘ktirish usullari

Kollektorlarga qo‘yiladigan talablar:
1) Birgalashib to‘la cho‘ktirish-sirt yuzasining kattaligi, amorf cho‘kmaning hosil bo‘lishi.
2) Tanlab ta’sir etuvchanlikning ta’minlanishi.
3) Komponentning eritmadan oson ajralishining ta’minlanishi.
4) Keyingi aniqlashlar uchun kerak bo‘lgan sharoitni yaratilishi.
5) Kollektorni ishltish uchun topilishi osonligi.
Ko‘pincha organik kollektorlar – gidrofob kationlar yoki anionlar gruppasi (ion assotsiatlari) yoki xelat – tashuvchilar hamda suyuq organik birikmlar ishlatiladi.
Organik kolektorlar quyidagi afzalliklarga ega:
1) Ifloslanish darajasining kamligi:
2) Konsentratni organik erituvchilarda eritish yoki yoqish mumkinligi.
3) Juda suyultirilgan eritmalardan birgalashib cho‘ktirish mumkinligi.
Elektrokimyoviy ajratish va konsentrlash usullari-elektrocho‘ktirish (elektroliz), sementatsiya, elektrodializ, elektroforez, elektrodiffuziya, elektroosmos turli tabiiy va sanoat obyektlarining analizi uchun ishlatiladi. Elektrkimyoviy konsentrlash elektrokimyoviy jarayonning borish sharoitlarini o‘zgartirib konsentratning element tarkibini o‘zgartirish imkonini beradi. Bu usullarda ko‘p “reaktiv” sarflanmaydi va istalgan amaliy laboratoriyalarda o‘tkazish mumkin. Bunda asosiy reaktiv elektr “toki” dir.
Elektrokimyoviy konsentrlash usullarining turli aniqlash usullari bilan kombinatsiyalash mumkin. Elektrokimyoviy konsentrlashni ko‘pincha polyarografiya bilan bog‘lashadi. Bundan elektrokimyoviy konsentrlashni fotometriya, rentgen-fluoressent, neytron-aktivatsion, emisson – spektral va atom-absorbsion analiz usullari bilan ham bog‘lash mumkin. Ularda o‘z sirtiga qo‘shimcha operatsiyalarsiz metallar o‘tiradigan qatttiq elektrodlar qo‘llash mumkin.
Keyinchalik turli elektrokimyoviy konsentrlash usullarining asosiy xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

• Qaysi hollarda ajratish va konsentrlashning birgalashib cho‘kish usulidan foydalaniladi?
• Birgalashib cho‘kishda kollektorlar qo‘llanilishining afzalliklari nimadan iborat?
• Moddalarni bir-biridan ajratishda makrokomponentni cho‘ktirish maqsadga muvofiqmi yoki mikrokomponentlarni cho‘ktirishmi? Javobingizni asoslang.
• Eng ko‘p ishlatiladigan anorganik kollektorlarga misollar keltiring.
• Organik kollektorlarning afzalliklari nimalardan iborat?
• Birgalashib cho‘kishda kollektorlarga qanday talablar qo‘yiladi?
• Ajratish va konsentrlashning kimyoviy usullarini sanab bering va ularning mohiyatini tushuntiring.