O’zbekiston Milliy Universiteti Falsafa yo’nalishi 3-bosqich talabasi Dadaxanov Axmadullohning axloq falsafasi fanidan tayyorlagan taqdimoti
Mavzu:”Axloqi kabir”da axloqli inson
Reja:
1.Axloq tushunchasining mohiyati va mazmuni;
2.Axloq va Fazilat tushunchalarining bir biridan farqi;
3.Fazilat to’g’risida buyuk mutafakkirlar ilgari surgan g’oyalar.
Axloq muammolari haqida gapirishdan avval biz axloq nimaga taalluqli ekanligini tushunib olishimiz kerak.Axloq siyosatning tarkibiy qismi hisoblanadi.Axloqiy fazilatlarga ega bo’lmagan inson jamiyatda faoliyat ko’rsatishi mumkin emas.Axloqiy-ma’naviy fazilatlarga ega bo’lmagan,nomunosib odamlar siyosiy faoliyatga aralashib,jamiyatga zarar keltiradilar.Jamiyatga munosib odam bo’lish uchun esa har tomonlama yetuk ya’ni fozil bo’lish shart.Shuning uchun ham axloqni bemalol siyosat deb tariflashimiz mumkin.
Axloq muammolari haqida gapirishdan avval biz axloq nimaga taalluqli ekanligini tushunib olishimiz kerak.Axloq siyosatning tarkibiy qismi hisoblanadi.Axloqiy fazilatlarga ega bo’lmagan inson jamiyatda faoliyat ko’rsatishi mumkin emas.Axloqiy-ma’naviy fazilatlarga ega bo’lmagan,nomunosib odamlar siyosiy faoliyatga aralashib,jamiyatga zarar keltiradilar.Jamiyatga munosib odam bo’lish uchun esa har tomonlama yetuk ya’ni fozil bo’lish shart.Shuning uchun ham axloqni bemalol siyosat deb tariflashimiz mumkin.
Axloq insonning madaniyati,odobi,muomalasi bo’lsa-faizlat nima?Fazilat haqida turli mutafakkirlar turlicha mulohaza yuritgan.Odamlar insonparvarlik,mehr,shafqat nimaligini biladilar, ammo o’zlari insonparvar, mehr-muruvvatli bo’lishlari zarur ekanligini tushunmaydilar Arastuning bu fikrida nima ifoda etilayotgani tushunish unchalik qiyin emas ,albatta.
Axloq insonning madaniyati,odobi,muomalasi bo’lsa-faizlat nima?Fazilat haqida turli mutafakkirlar turlicha mulohaza yuritgan.Odamlar insonparvarlik,mehr,shafqat nimaligini biladilar, ammo o’zlari insonparvar, mehr-muruvvatli bo’lishlari zarur ekanligini tushunmaydilar Arastuning bu fikrida nima ifoda etilayotgani tushunish unchalik qiyin emas ,albatta.
Insoniylik,odamiylik mehr-muruvvat bu so’zlarni kerak bo’lsa ijtimoiy tarmoqlarda har kuni eshitish mumkin,lekin unga amal qilishchi?Bunday tuyg’ularni o’zida mujassamlashtirgan insonlarni biz fazilatli insonlar deya ta’riflashimiz mumkin.Agarda fazilatli inson bo’lishni istasak bunga ma’lumoyning daxli yo’q muhimi yurakda bo’lsa shuning o’zi kifoya qiladi.
Insoniylik,odamiylik mehr-muruvvat bu so’zlarni kerak bo’lsa ijtimoiy tarmoqlarda har kuni eshitish mumkin,lekin unga amal qilishchi?Bunday tuyg’ularni o’zida mujassamlashtirgan insonlarni biz fazilatli insonlar deya ta’riflashimiz mumkin.Agarda fazilatli inson bo’lishni istasak bunga ma’lumoyning daxli yo’q muhimi yurakda bo’lsa shuning o’zi kifoya qiladi.
Fazilat nima ekanligini birinchilardan bo’lib Pifagor ta’riflagan,biroq noto’g’ri fikr yuritgan. U fazilatlarni raqamlar qatorida ko’rib chiqqan ya’ni fazilatlar sifatida emas. So’ngra esa Suqrot Fazilatlarnni ta’riflagan uning fikriga ko’ra fazilatlar bilimga tenglashtirilgan lekin afsuski uning ham fikri to’g’ri emas. Sababi barcha bilimlar fikr-mulohaza bilan bog’liqdir,fikr-mulohaza esa inson ruhining fikr yurituvchi qismida vujudga keladi.
Fazilat nima ekanligini birinchilardan bo’lib Pifagor ta’riflagan,biroq noto’g’ri fikr yuritgan. U fazilatlarni raqamlar qatorida ko’rib chiqqan ya’ni fazilatlar sifatida emas. So’ngra esa Suqrot Fazilatlarnni ta’riflagan uning fikriga ko’ra fazilatlar bilimga tenglashtirilgan lekin afsuski uning ham fikri to’g’ri emas. Sababi barcha bilimlar fikr-mulohaza bilan bog’liqdir,fikr-mulohaza esa inson ruhining fikr yurituvchi qismida vujudga keladi.
Agar Suqrotga ishonadigan bo’lsak, barcha fazilatlar ruhning aqliy quvvatida hosil qilinadi ya’ni miyada. Suqrot fazilatlarni ilmga tenglashtirgan ekan. Bu fikrning noto’g’ri ekanligiga hattoki izoh ham shart emas.
Agar Suqrotga ishonadigan bo’lsak, barcha fazilatlar ruhning aqliy quvvatida hosil qilinadi ya’ni miyada. Suqrot fazilatlarni ilmga tenglashtirgan ekan. Bu fikrning noto’g’ri ekanligiga hattoki izoh ham shart emas.
Keyinchalik Aflotun ruh quvvatlarini ikkiga bo’ladi Aqliy va noaqliy deb.U ruhning ikkala qismiga xos fazilatlarni ham sanab o’tgan.
Aflotun fazilatni o’zining oliy ne’mat haqidagi ta’limoti bilan aralashtirib, shunga bog’lab talqin etadi. Lekin bu ham noto’g’ri sababi oliy ne’mat faqatgina ana shu fazilatlarga bog’liq emas. Aflotun borliq va haqiqat haqida fikr yuritar ekan, fazilatni aralashtirmasligi kerak edi, chunki borliq va haqiqat fazilatga mutlaqo bog’liq emas.
Aflotun fazilatni o’zining oliy ne’mat haqidagi ta’limoti bilan aralashtirib, shunga bog’lab talqin etadi. Lekin bu ham noto’g’ri sababi oliy ne’mat faqatgina ana shu fazilatlarga bog’liq emas. Aflotun borliq va haqiqat haqida fikr yuritar ekan, fazilatni aralashtirmasligi kerak edi, chunki borliq va haqiqat fazilatga mutlaqo bog’liq emas.
Fazilatlar haqida faylasuflar mana shunday va mana shu me’yorda fikr yuritganlar. Endi bular haqida biz nima deya olamiz? Biz shunga e’tibor berishimiz kerakki har qanday bilim yoki kasb-hunar bo’lsin oldimizga ma’lum bir maqsad qo’yishimiz kerak hamda mana shu maqsad yo’lidagi qiyinchliklarni sabr bilan bosib o’tmog’imiz shart.
Fazilatlar haqida faylasuflar mana shunday va mana shu me’yorda fikr yuritganlar. Endi bular haqida biz nima deya olamiz? Biz shunga e’tibor berishimiz kerakki har qanday bilim yoki kasb-hunar bo’lsin oldimizga ma’lum bir maqsad qo’yishimiz kerak hamda mana shu maqsad yo’lidagi qiyinchliklarni sabr bilan bosib o’tmog’imiz shart.
