1990 yilda sobiq SSSRda umumiy 1990 yil 20 iyunda O‘zbekiston Oliy
tanglikning ikkinchi, nihoyatda Soveti «Mustaqillik deklaratsiyasi » ni
ziddiyatli davri boshlandi: KPSS qabul qildi, ittifoqning zarz ketgan
siyosiy hukmronligini yo‘qotgan, mafkura qadriyatlar tizimidagi tarkibiy
mohasida jiddiy o‘zgarishlar sodir qismlarda ajralish ro‘y berdi va
bo‘ldi, jamiyatdagi ziddiyatlar eng respublikalar bilan bog‘liq mustaqil
so‘nggi bosqichiga «portlash» holatiga qadriyat tizimlari ijtimoiy-siyosiy
etdi, milliy qadriyatlar bilan bog‘liq mazmun bilan bo‘lib, millatlarning o‘z
bo‘g‘inda nomutanosiblik hollari paydo huquqini uzi belgilashi to‘g‘risidagi
bo‘ldi. bunga mos ravishda esa xalqaro huquqning milliy qadriyatlar
respublikalarda mustaqillik tomon tizimi bilan bog‘liq qoidasi
burilish kuchayib bordi, sobiq SSSRning O‘zbekiston misolida ham amaliyotga
ijtimoiy tuzumiga mos qadriyatlar aylana boshladi. Bunda umuminsoniy
tizimining barqaror holati butunlay qadriyatlarga sodiqlik g‘oyasi e’lon
yo‘qoldi. qilindi.
Sobiq SSSRda butun jamiyatni yagona markazdan boshqarish usuli, zo‘rlikka
asoslangan totalitar, umumijtimoiy va iqtisodiy tizimlar beqaror bo‘lib qolgan
davrda respublikalarda barqarorlikni saqlab qolish asosiy aruriyatga aylandi.
Ulkan davlatning urush alangasi ichida qolish xavfi tug‘ilgan bunday sharoitda,
mintaqalaragi hamjihatlikni saqlash borasidagi mustaqil rivojlanish yo‘liga o‘tib
olayotgan respublikalar, yosh davlatlar rahbariyati zimmasiga nihoyatda og‘ir vazifalar
tushdi. O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov bu davrni nihoyatda obrazli va lo‘nda
tarzda quyidagicha ifodalangan: «Dunyoga kelgan chaqaloq avval emaklab, keyin tetapoya
bo‘ladi. Vaziyat shunday keldiki, Mustaqil O‘zbekiston tug‘ilgan kuniyoq oyoqqa turishga,
o‘zi yuritishga majbur bo‘ladi».26
Sobiq SSSRning umumjamiyat miqiyosidagi qadriyatlar tizimi beqaror bo‘lib
qolgan, ba’zi respublikalardagi milliy ozodlik harakatlari harbiy yo‘l bilan
bostiralayotgan, ayrim xududlarda ziddiyatlar urushga aylanib ketayotgan davrda
respublikalarda yangi qadriyatlar tizimini vujudga keltirish, e’lon qilingan
qadriyatlarni barqaror etish davri boshlangan edi. ittifoq hukumati beqaror bo‘lgan
qadriyatlar tizimini saqlab qolish uchun qancha ko‘p harakat qilgani sari,
respublikalarda mustaqil qadriyat tizimlarining asoslarini ijtimoiy-siyosiy
jihatdan shakklantirish davom etdi. ittifoqdagi qadriyatlar tizimi o‘zining
hududiy, mintaqaviy, milliy, ma’naviy sohalarda kishilarni birlashtirib turadigan
mezon sifatidagi ahamiyatini yo‘qotib qo‘yayotganligi markazdagi ba’zi hkmronlikni
26 Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisoq, siyosat, mafkura. T.1. - T.: O‘zbekiston, 1996. 4-bet.
77
www.ziyouz.com kutubxonasi
qo‘ldan bermaslik uchun harakat qilayotgan kuchlarning qisqa muddat jonlanishiga olib
keladi. Bu boradagi intilishlar esa, 1991 yilning 19-21 avgustida ba’zi
arboblarning davlat to‘ntarishi qilishga urinishi, «mashhur uch kunlik hokimiyat» -
GKCHPning ummon yuzidagi ko‘pik singari bir lahzalar talvasasi sifatida namoyon
bo‘ldi. ammo bu talvasa chok-chokidan so‘kilib borayotgan sobiq ittifoqning nafaqat
hududiy, ijtimoiy yoki milliy emas, balki umumiy qadriyatlar tizimining umrini
uzaytira olmadi… Tarix bunda ham umrini yashab bo‘lgan tuzumlarga xos qadriyatlar
tizimining ijtimoiy jarayonlar natijasida o‘tmishga aylanishi va yangi tizim dunyoga
kelishi uchun imkoniyat yaratilishini isbotladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |