O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

98
ЧИЛПИҚ - қад. иншоот қолдиғи 
(6— 7-а.лар). Нукус ва Беруний ш.лари 
(Қорақалпоғистон) оралиғидаги Султон 
Увайс тоғи қоялари устида жойлашган. 
Ч. айлана шаклида бўлиб, атрофи қалин 
пахса девор билан ўралган, бир томони 
кириш йўли сифатида очиқ қолдирилган. 
Ч.нинг 6—8 м лик девори сакланган, 
ички радиуси 12 м. Маҳаллий аҳоли 
Ч.нинг барпо этилишини афсонавий дев-
лар билан боғлайди. Ч. ҳудудидан ислом-
гача бўлган қад. дафн маросимларига хос 
ёдгорликлар топилган. Олимлар фикри-
га кўра, Ч. оташпарастлар жасадларини 
келтириб қўядиган махсус дахма вазифа-
сини ўтаган. 
ЧИЛТОН, чилтан — диний тасав-
вурларга кўра, ғайритабиий кучга эга 
бўлган афсонавий 40 та руҳ. Ривоятларда 
Ч.лар одамлар кўзига кўринмайди, баъ-
зан улар орасида одам қиёфасида яшайди 
деб талқин этилади. Улар, одатда, мозор 
ва ш.к. одамлар бўлмайдиган жойларда 
учрайди деб тасаввур қилинади. Турли 
офатлардан сақданиш, касалдан қутулиш 
мақсадида Ч.ларга атаб пиликдан ясал-
ган 40 чироқ ёқиш, уларга бағишлаб 
турли таомлар пишириш одати бўлган. 
Таомлар Ч. оши деб аталган ва улар шу 
маросим муносабати билан тўпланган 
хотинқизларга тарқатилган. Ҳоз. вақтда 
Ч.лар ва улар билан боғлиқ бўлган урфо-
датлар деярли йўқолиб кетган.
ЧИЛТЎҒОН 
(аслида 
номи 
Чилчўптўғон, яъни Чилпоя — ёғочдан 
ясалган қирқ оёк^и тўғон) — қад. ги-
дротехника мосламасининг махсус тури. 
«Чорпоя — тўрт оёқ», «сепоя — уч оёқ» 
турлари ҳам бўлиб, дарё, сой ва канал 
(шоҳариқ) соҳилларини мустаҳкамлаш, 
тўғон ёки сувайирғичлар барпо этишда 
фойдаланилган. Чилпоя тўсинга айри ша-
клида ёғочда қатор қирқта оёқ ўрнатилиб 
ясалган.
Ч. — чилпояли чилчўптўғон Тошкент 
ш.нинг асосий сув манбаи Кайковус ка-
нали. устига ўрта асрларда қурилган. 
Себзор ва Кўкча даҳа ерларини сув билан 
таъминловчи сувайирғич — бош тўғон 
ҳисобланган. Ҳоз. Ч. ўрнида Тахтапул 
сув тақсимловчи гидротехника иншооти 
барпо этилган.