O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧЎПОНЗОДА 
(тахаллуси; 
асл 
исмшарифи 
Бекир 
Вагап 
ўғли) 
[1893.15(27).5, 
Симферополь 
уезди 
Арғун қишлоғи — 1937.13.10, Боку] — 
крим-татар шоири, адабиётшунос, тур-
кийшунос. Ч.нинг адабий фаолияти 1913 
й.да «Онанг қайда?» достони билан бош-
ланган. Унинг Туркия, Венгрия, Крим ва 
Кавказда ёзган шеърлари «Бўрон» (1928) 
тўпламидан ўрин олган. Ч.нинг кейинги 
фаолияти илмий йўналиш касб этиб, у 
туркий халқлар тили, фольклори ва ёзма 
адабиёти масалаларига бағишланган ил-
мий асарлар ёзган. У янги турк алифбо-
си Бугуниттифоқ марказий қўмитасига 
(1927—29) ва Озарбайжон Халқ маориф 
комиссарлиги ҳузуридаги терминология 
қўмитасига (1929 й.дан) раҳбарлик кил-
ган. Ч. 1936 й. ёзида Озарбайжоннинг 
қишлоқ жойларига бориб, сўнгги марта 
диалектология ва фольклорга оид бой ма-
териаллар тўплаган. Ч. 1926—28 й.ларда 
Ўзбекистонга бир неча марта келган ва 
ўзбек фольклоршунос, тилшунос, адаби-
ётшунос олимлари билан яқин ижодий 
алоқада бўлган. 1937 й. 28 янв.да Кисло-
водовскдаги санаторийда даволанаётган 
пайтида қамоққа олинган ва Бокуга олиб 
келиниб, «халқ душмани» сифатида отиб 
ташланган. Ч. 1957 й. 12 окт.да СССР 
Олий суди Ҳарбий коллегияси томони-
дан оқланган. 
ЧЎПОНОТА МАЖМУАСИ - Тош-
кентдаги меъморий ёдгорлик. Гумбазли 
дарвозахона ва мақбара (айрим маъ-
лумотларга кура 15-а.), масжид (асоси 
19-а. охири — 20-а. боши) дан иборат. 
Дарвозахона ҳовлининг жан. томонида, 
ғарбида масжид, шим. тарафда макба-
ра жойлашган. Мақбарага боравериш 
хиёбон тарзида ташкил этилган. Дар-
возахона ва мақбаранинг (тархлари мое 
равишда 3,5x4,9 м ва 4,6x5,6 м) ҳажмий 
тузилишларида умумийлик куп: икка-
ласи ҳам майда (24x24x4 см) ғиштдан 
ишланган; олд тарзларининг томонла-
ридаги гулдасталар юқорига қараб ин-
гичкалашиб кетган; гулдасталарнинг те-
паларига ўймакорлик воситасида қафаса 
шакллари берилган; эшикларининг те-
пасида китобаларнинг ўрни бор. Бино 
интерьерлари ва деворларига тўрттадан 
саёзроқ тахмонлар ишланган; бағаллари 
«каптар думи» (қалқонсимон) шакли-
да чиқарилган. Биноларнинг фарқли 
жиҳатлари ҳам бор. Дарвозахонанинг 
ҳовли томонида ҳам пештоқ бўлиб, у 
кўча тарафидагига қараганда пастроқ; 
гумбазининг устига мезана қурилган. 
Мақбара эшигининг тепасидаги ёзув 
(китоба) қириб олинган, ўрнига ганчдан 
нақш ишланган. Сағана мақбара ичининг 
анча қисмини эгаллаган. Ғарбий тахмон 
деворида туйнук бор. Мақбаранинг ичи 
сувоқсиз бўлиб, ғиштлардан нақшсимон 
шакллар ҳосил этилган. Шифтли мас-
жид 20-а.нинг 50-й.ларвдаги кенгай-
тириш натижасида ўзининг дастлабки 
ҳолатини йўқотган. Хонақоҳ 3 қисмга 
бўлинган. Унга шарқдан ўртасида беш 
таянчи бўлган ромли айвон туташтирил-
ган. Масжид тарҳининг таҳлили унинг 
энг аввалги қисми иморатнинг жан.
ғарбида жойлашганлигини кўрсатади: 
хонақоҳнинг жан. қисми дастлабки 
хонақоҳ, ўрта қисми эса дастлабки очиқ 
айвон бўлган, деб тахмин қилиш мум-
кин; хонақоҳнинг шим. қисми ва ром-
ли айвон кейин қурилган. Масжиднинг 
қаршисида, ҳовлининг шарқий томонида 
ёрдамчи қурилмалар, ҳовуз бор. Ч.м.да 
халқ меъморлигининг, айниқса, ғишткор 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси