O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКЗОГАМИЯ (экзо... ва юн. — 
никоҳ) — ибтидоий жамиятда бир уруғ 
ёки жамоа аъзолари орасида жинсий му-
носабатларнинг тақиқданганлиги. Э.нинг 
дастлабки ва кўп тарқалган шакли ибти-
доий жамоа давридаги ота уруғи ёки она 
уруғи орасида ўзаро қариндошлик муно-
сабатларидаги уруғчилик Э.дир. Э. пайдо 
бўлиши ҳақидаги қарашларни, асосан, 
3 гуруҳга ажратиш мумкин. Баъзи бир 
тадқиқотчилар (Л.Г.Морган ва бошқалар) 
Э.нинг келиб чиқишини қонқариндошлар 
ўртасидаги никоҳ натижасида юзага ке-
ладиган зарарли оқибатлардан қутулиш 
зарурати билан, бошқалари эса (Э. Тай-
лор, А. М. Золотарев, К. ЛевиСтрос) 
кишиларнинг ижтимоий алоқаларни 
кенгайтириш ва жамоалараро муно-
сабатлар ўрнатишга интилиш билан 
изоҳлайдилар. 3гуруҳ тадқиқотчилар 
(С.П. Толстов, Ю. И. Семёнов) эса Э.ни 
аввало жамоада ижтимоий тинчликни 
қарор топтириш воситаси бўлган, чунки 
шу тариқа жинсий муносабатлар ва улар 
билан боғлиқ бўлган низолар жамоа до-
ирасидан ташқарига чиқариб қўйилган, 
деб ҳисоблайдилар.
ЭКЗОГЕН ЖАРАЁНЛАР — энергия 
ҳисобига ер юзасининг ус қисмида бир-
ламчи ҳосилаларни ўзлаштиришда иш-
тирок этувчи жараён, мажмуаси. Буларга, 
асосан, денугш (нураш, дефоляция, кор-
розия, аб] зия, экзорация), материаллар 
кўчи (эол, сув оқими, денгиз, музлик) ҳак 
чўкиндилар пайдо бўлиши жараёнла ки-
ради. Ер юзасида Э.ж. пайдо бўлиш нинг 
асосий шаклларига — тоғ жи силарининг 
бузилиши ва улар тарк топган минерал-
ларнинг кимёвий қа та ҳосил бўлиши (фи-
зик, кимёви органик нураш), муз, шамол 
ва с; ёрдамида бузилиб, майдаланган т< 
жинсларининг бир жойдан бошқа жо: га 
кўчиши ва бу маҳсулотларнш қуруқликда 
ва сув ҳавзалари тубвд чўкиб, мунтазам 
равишда чўкинди т< жинсларига (седи-
ментогенез, диагене катагенез) айланиши 
киради. Э.ж. энд< ген жараёнлар билан 
биргаликда Ер рел! ефи шаклланишига, 
чўкинди тоғ жин си қатламлари ва улар 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси