O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭҲТИЁТ ЧОРАСИ (ҳуқуқда) жино-
ят қилишда айбланувчи шахсга нисбатан 
қўлланиладиган процессуал мажбур-
лов чораси. Ўзбекистон Республикаси 
ЖПКга кўра, эҳтиёт чоралари суриш-
тирувчи, терговчи, прокурор, суд то-
монидан айбланувчи, судланувчининг 
суриштирув, дастлабки тергов, суддан 
бўйин товлашининг ва бундан буёнги 
жиноий фаолиятининг олдини олиш, иш 
бўйича ҳақиқатни аниқлашга ҳалал бе-
радиган уринишларига йўл қўймаслик, 
ҳукмнинг ижро этилишини таъминлаш 
мақсадларида қўлланилади. Бунда айб-
нинг оғирлиги, айбланувчининг шахси, 
ёши, соғлиғи, бошқа ҳолатлар ҳисобга 
олинади.
Э.ч.нинг 
турлари: 
муносиб 
ҳулқатворда бўлиш тўғрисидаги тил-
хат; шахсий кафиллик; жамоат бирлаш-
маси ёки жамоанинг кафиллиги; гаров; 
қамоқда сақлаш; вояга етмаганларни 
кузатув остига олиш учун топшириш; 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
282
ҳарбий хизматчининг хулқ-атвори усти-
дан қўмондонлик кузатуви. Алоҳида 
ҳолларда гумон қилинувчига нисбатан 
прокурорнинг рухсати билан қамоқда 
сақлаш тарзидаги Э.ч. қўлланилиши 
мумкин. Қонун талабларига кўра шахсга 
ана шу эҳтиёт чораларининг фақат бири 
қўлланилиши мумкин.
ЭҲТИЁТСИЗЛИК — айб шаклла-
ридан бири. Қилмиш ўз-ўзига ишониш 
ёки бепарволик орқасида содир этилиши 
мумкин. Ўзбекистон Республикаси ЖКда 
ана шу ҳар 2 ҳолатда содир этилган жино-
ят қуйидагича таърифланади: «Агар жи-
ноятни содир этган шахс ўз хулқ-атвори 
қонунда назарда тутилган ижтимоий хав-
фли оқибатлар келтириб чиқариши мум-
кинлигига кўзи ета туриб, эҳтиёткорлик 
чоратадбирларига онгли равишда риоя 
этмаган ҳолда бундай оқибатлар келиб 
чиқмаслигига асоссиз равишда умид 
қилган бўлса, бундай жиноят ўз-ўзига 
ишониш оқибатида содир этилган деб 
топилади. Агар жиноят содир этган шахс 
ўз хулқ-атвори қонунда назарда тутилган 
ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб 
чиқариши мумкинлигига кўзи етмаса-
да, лекин кўзи етиши лозим ва мум-
кин бўлса, бундай жиноят бепарволик 
орқасида содир этилган деб топилади» 
(22-модда). Э. тушунчаси Ўзбекистон Ре-
спубликасининг маъмурий, фуқаролик, 
меҳнат ҳуқуқларида ҳам учрайди. Ўз 
хусусиятларига кўра, Э. орқасида содир 
этилган жиноятлар қонунчилик асосида 
айбнинг бирмунча хавфсиз шакли деб 
белгиланган.