O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭТИОЛОГИЯ (юн. — сабаб ва ...ло-
гия) — патологиянит бир бўлими. Ка-
салликнинг юзага келиш сабаблари ва 
шартшароитини ўрганади (мас, грипп 
Э.си — вирус). Э.ни ўрганиш касаллик-
нинг олдини олиш ва даволашда муҳим 
аҳамиятга эга (яна қ. Касаллик).
ЭТНА (юн. — алангаламоқ) — Си-
цилия о.нинг шим.шарқий қисмидаги 
ҳаракатдаги вулкан, Италияда. Бал. 3340 
м (Европада энг баланд вулкан). Шакли 
ясси конуссимон. Ён бағрида жуда кўп 
майда кратери, базальт ва андезитли 
лава оқимлари ҳамда қалин вулкан кули 
қатлами бор. Э. фаол вулкан. 1669 йилда 
қучли, 1983 йилда сўнгги бор отилган. 
800—900 м баландликкача боғ ва токзор 
ҳамда далалардан, ундан юқориси бута-
зор ва ўрмонлардан иборат. Туризм ри-
вожланган. 
ЭТНИК АНТРОПОЛОГИЯ ВА 
ИРҚШУНОСЛИК 
— 
антрополо-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
246
гияиинг одамзод ирқларининг келиб 
чиқиш тарихи, сабаблари ва Ер юзига 
тарқалиши ҳамда халқларнинг антропо-
логик таркибини ўрганувчи соҳаси. Мил-
лат ва ирқ, одамзод турларининг бирли-
ги, моногенизм ва полигенизм, одамзод 
гуруҳлари ва унинг таркибан антропо-
логик бир хиллик даражасини аниклаш, 
ирқларнинг 
классификацияси, 
дунё 
халқларининг антропологик состави, па-
леоантропология ва полицентризм ҳамда 
моноцентризм назариялари, ирқларнинг 
ҳоз. даврда тарқалиши ва одамзод бирли-
ги, ирқий белгиларнинг ўзгарувчанлиги, 
ирқларнинг қоришуви масалалари усти-
да иш олиб боради.
ЭТНИК БИРЛИК, этнос — киши-
ларнинг маълум бир тарихий даврда 
ва ижтимоий тузумда таркиб топган 
алоҳида барқарор этник уюшмаси. Э.б. 
этнографик жиҳатдан «халқ» маъно-
сини’ англатсада, лекин унга нисбатан 
аниқ тушунчадир. Э.б. муайян шароит-
да табиийтарихий тараққиёт жараёнда 
вужудга келган уюшмадир. Фанда Э.б. 
босқичининг 3 тури мавжуд: қабила, элат 
ва миллат. Кетмакет алмашиб келган бу 
атамалар турли вақтларда вужудга келган 
бўлиб, улар ўз даврига хос хусусиятла-
ри билан бир-биридан фарқ қиладилар. 
Кишилар бирлашувининг табиий не-
гизи — ҳудуд умумийлиги, шунингдек, 
улар тилининг яқинлиги ёки умумийлиги 
Э.б.нинг вужудга келишида асосий шарт 
ҳисобланйли. Кўпинча (мас, Америка 
қитъасида) миллатларнинг таркиб топи-
шида этник бирликнинг турли тилларга 
мансуб компонентлари ўртасида олиб 
борилган хўжалик, маданий ва бошқалар 
соҳалардаги алоқаларнинг ривожлани-
ши билан тил умумийлиги қарор топ-
ган. Бу жараённи бошқаришда ҳар хил 
ижтимоий-иқтисодий омиллар ва табиий 
муҳитнинг алоҳида хусусиятлари таъ-
сирида моддий ва маънавий маданият, 
турмуш ва психологик умумийликнинг 
Э.б. учун характерли бўлган белгилари 
шаклланади. Бу элементлар ҳудуд ва тил 
билан бир қаторда Э.б.нинг муҳим белги-
лари ҳисобланади. Баъзан Э.б.нинг шак-
лланишига диний муштараклик, шунинг-
дек, ирқий жиҳатдан яқинлик ҳам муҳим 
таъсир кўрсатади. Бундай яқинлик 
Э.б.ка кирган ва бир-биридан кескин 
фарқланадиган ҳар хил ирқий компо-
нентлар орасидаги метис гуруҳларининг 
ҳосил бўлишида ҳам вужудга келади 
(мас, бразилиялик, кубалик). Шаклланиб 
бўлган Э.б. яхлит ижтимоий организм 
бўлиб, этник жиҳатдан ҳар хил бўлган 
никоҳлар туфайли ва наслдан наслга тил, 
маданият, анъаналар ва бошқаларнинг 
ўтиб бориши йўли билан барқарор тус 
олади. Янада барқарорлик бўлиши 
учун ўзининг ижтимоий-сиёсий ҳамда 
ҳудудий ташкилотини тузишга ҳаракат 
қилади. Аммо вақт ўтиши билан Э.б. 
нинг айрим қисмлари ҳудудий жиҳатдан 
ажралиб кетиш, турмуш ва маданият-
нинг кўп томонларини ўзлаштириш ва 
бошқалар тилни қабул қилиш ҳолатлари 
ҳам учрайди.
Кишилик 
жамияти 
ижтимоий-
иқтисодий 
тараққиётнинг 
маълум 
бир босқичида қабилалар уюшмаси 
ҳисобланган Э.б. маълум бир тарихий 
шароитда, ҳудудий, иқтисодий, тил ва 
маданий умумийлик асосида шакллана-
ди ва янги тури вужудга келади. қадимий 
даврларда вужудга келган янги Э.б. ни 
ифодалаш учун «элат» атамаси қабул 
қилинган. Элат — Э.б. босқичининг 
қабила уюшмасидан кейинги тури-
дир. Тарихий тараққиёт давомида эса 
Э.б.нинг кейинги тури — миллат шак-
ллана боради.