O’zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti

"TIZIMLI BO'LMAGAN"
"Marginal" so'zi tushunchasi qandaydir tarzda hukm qilmaydi. Bu yaxshilik va yomonlik yoqasida. Axir, bugungi kunda tizim doirasidan tashqariga chiqadigan narsa ertaga unga kirishi yoki kirmasligi, ijtimoiy tuzilmaning "chetiga" qolishi mumkin.
IJOBIY VA SALBIY MARJINALIZM
"Marjinal" so'zini ikki jihatdan tahlil qilish mumkin: ijobiy va salbiy. Axir, "tizimli bo'lmagan" shaxsiyatga xos bo'lgan qadriyatlar, o'rnatilgan va filistin hamma narsaga qarshi turishi shart emas. Ular buni yaxshi to'ldirishlari mumkin. Marginal odamlar ko'pincha "injiqlar" sifatida qaraladi. Ishbilarmonning mumtoz musiqaga bo'lgan jiddiy qiziqishi uni hamkasblari orasida g'alati va o'ziga xos qiladi, chunki ular orasida yuksak san'at qadriyatlari kamdan-kam tilga olinadi. U o'z kompaniyasida ozchilikni tashkil qiladi. O‘z o‘rtasida o‘zini begonadek his qiladigan bunday insonlar tarixda ko‘p. Bular A. I. Soljenitsin, A. Eynshteyn, Tomas Mann va boshqa qator mashhur shaxslardir. Ularning ko‘pgina g‘oyalari zamondoshlari tomonidan tushunilmagan va qabul qilinmagan bo‘lsa-da, kelajakda ular yuksak baholandi. Barcha nomlarni sanab o'tishning iloji yo'q, lekin bu shaxslarning o'ziga xosligi har doim kutilmagan, o'ziga xos va hisobga olinmagan ko'rinish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Rivojlanishga xalaqit beradigan marginallar ham bor. Ularning intellektual qobiliyatlari pastligi sababli ular umumiy qabul qilingan sharoitlarga moslasha olmaydilar, ular uchun belgilangan me'yorlarni inkor etish va asotsial turmush tarzini olib borish osonroq. Ular ko'pincha marginallik hodisasini tushunishni salbiy munosabat nuqtai nazaridan izohlashga harakat qilishadi. Yoki siz falsafa qilishingiz va shaxsning individualligining g'ayrioddiy namoyon bo'lishi va "marginal" so'zining odatiy idroki o'rtasidagi chegarani topishga harakat qilishingiz mumkin, bu juda qiyin. Marjinallar kimlar? Ko'pincha biz ushbu kontseptsiyaga duch kelamiz va qoida tariqasida, u deyarli haqorat bilan chegaralangan salbiy ma'noga ega. Xo'sh, marjinallar kimlar? Ushbu atamaning etimologiyasi lotincha "marginalis" dan kelib chiqqan bo'lib, so'zma-so'z "chekkada" deb tarjima qilinadi. Hozirgi zamon sotsiologiyasi bu tushuncha orqali hech qanday jamiyatga to‘liq qo‘shilmagan, lekin turli ijtimoiy-madaniy qatlamlar o‘rtasida chegaradosh holatda bo‘lgan shaxsni (ba’zan shaxslar guruhini) tushunadi. Zamonaviy ma'noda bu atama 1920-yillarda o'zlari uchun yangi jamiyatga kirgan muhojirlarni ijtimoiylashtirish muammolarini qayd etgan sotsiologlar orasida tug'ilgan. Begona ijtimoiy-madaniy muhitga tushib qolgan ularning ko'pchiligi uning sharoitlariga moslasha olmadi - tilni, xulq-atvor me'yorlarini va hokazolarni o'zlashtira olmadi. Bu odamlar tom ma'noda o'zlarini ijtimoiy jarayonlardan tashqariga chiqarib tashladilar va jamiyatning chekkasida edilar. Zamonaviy dunyoda marginallashganlarning eng yorqin misoli bugungi Fransiyadagi muhojirlarning avlodlaridir. Mag'rib mamlakatlaridan (Tunis, Jazoir va Marokash) kelgan muhojirlarning merosxo'rlari, ular ota-bobolarining vatanlaridan tashqarida tug'ilganlar va endi to'g'ri ijtimoiylasha olmadilar. Ular arabchani yomon biladilar, musulmon davlatlarida bo'lmaganlar. Shu bilan birga, frantsuz jamiyatining o'zi ularning asosiy qismini qabul qilmaydi. Qoida tariqasida, Lion, Marsel yoki Parij chekkasida yashab, bunday odamlar og'riqli ijtimoiy muammolar haqida gapirmasa ham, o'zlarini ijtimoiy jarayonlarning bir chetida topdilar. Ikkinchi va uchinchi avloddagi migrantlarning avlodlari uchun hatto maxsus atama ham mavjud, ular pivo deb ataladi (beurs - arabchadan olingan). Ammo marginallar nafaqat migrantlar va ularning merosxo'rlari. Inson boshqa sabablarga ko'ra jamiyatdan tashqarida bo'lishi mumkin - madaniy, ijtimoiy yoki boshqa sabablarga ko'ra. Marjinallar kimlar iste'mol jamiyatida? Bugungi kunda ko'p gapirilayotgan iste'mol jamiyatining asosiy xususiyati shundaki, ishlab chiqarish oldida insonning asosiy qadriyati uning ishlash va biron bir tovar yoki xizmat yaratish qobiliyati emasligi (avvalgidek). ), lekin ishlab chiqaruvchiga o'z tovarini sotish imkonini beruvchi sotib olish qobiliyati. Ishlab chiqarishning yuqori darajasi ko'p sonli ishchilarga ehtiyoj qolmaydigan sharoitlarni yaratadi, lekin katta hajmlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar doimiy ravishda bir joyda sotilishi kerak. Demak, har mavsumda tom ma'noda hamma narsa uchun o'zgarib turadigan moda va tovarlarning ataylab past sifati va har qanday nomaqbul qurilmalar egalariga nisbatan pastlik tuyg'usini uyg'otish. Shunday qilib, zamonaviy jamiyatda marginal bo'lganlar doimiy ravishda sotib olishni istamaydigan yoki sotib olishni istamaydigan odamlardir. Bu ularning ijtimoiy obro'sini pasaytiradi va ularni eksantriklarga aylantiradi. Shu bilan birga, bu odamning aslida sotib olish qobiliyati yo'qligini anglatmaydi, u xohlagancha ko'p imtiyozlarga ega bo'lishi mumkin, lekin agar iloji bo'lsa, ularni amalga oshirmasligi muhimdir. Boshqa jamiyatlarda marginallashganlar kimlar? Shu bilan birga, insoniyat tarixi ijtimoiy qadriyatlarning ko'plab misollarini biladi. Ammo har doim marginallashuv bu jamiyatda biron bir tarzda foydali bo'lish imkoniyati yoki istagi yo'qligi bilan belgilanadi. Bugun biz odamlarning so'zlashuv nutqida ham uchraydigan bitta qiziqarli tushunchaga ta'rif beramiz. Xo'sh, marjinal kim? So'zning ma'nosi: marginal (lot. Margo - chekkadan) - jamiyatdagi mavqei, turmush tarzi, kelib chiqishi yoki dunyoqarashi tufayli unga to'g'ri kelmaydigan ijtimoiy guruhdan tashqarida bo'lgan shaxs. Marginallar kimlar va ularning jamiyatdagi roli qanday? Dastlab, "marginal" atamasi chekka yozuvlarga murojaat qilish uchun ishlatilgan. Ammo bu so'zning boshqa ma'nosi ham bor edi - "foydasiz, iqtisodiy jihatdan chegaraga yaqin". Birinchi marta bu atama 1928 yilda amerikalik sotsiolog va Chikago maktabining asoschilaridan biri Robert Ezra Park tomonidan ishlatilgan. Park uchun marginallik ikki qarama-qarshi madaniyat chegarasida bo'lgan shaxslarning mavqeini anglatardi. Shunday qilib, dastlab marginallikning asosiy muammosi madaniy ziddiyat edi. Ammo 1940-1960 yillarda marginallik tushunchasi Amerika sotsiologiyasida faol rivojlana boshladi va endi madaniy va irqiy duragaylar bilan chegaralanib qolmadi. IJTIMOIY MARGINALLAR Marginallarning kimligini tushunish uchun siz marjinallik nima ekanligini bilishingiz kerak. Marginallashuv - bu shaxs yoki guruhning harakatlanish jarayonidagi holat, shuningdek, ijtimoiy tuzilmaning oraliq pozitsiyasida joylashgan ijtimoiy guruhlarning xarakteristikasi. Jamiyat va shaxs o'rtasidagi ijtimoiy aloqalarning buzilishi ham marginallikka tegishli. Sotsiologlarning fikricha, ijtimoiy marginallarning paydo bo'lishiga jamiyatning bir ijtimoiy-iqtisodiy tizimdan ikkinchisiga o'tishi sabab bo'ladi. Shu bilan birga, katta xalq massasining nazoratsiz harakatlanishi tufayli sobiq ijtimoiy tuzilmaning barqarorligi buziladi. Shu munosabat bilan an'anaviy me'yorlarning qadrsizlanishi va moddiy turmush darajasining yomonlashuvi mavjud. Shunday qilib, ijtimoiy asoslardan qochadigan yoki inkor etadigan odamlar jamiyatda marginallashgan deb hisoblanadi. Zamonaviy marjinallar - bu ma'lum bir jamiyatga xos bo'lgan ijtimoiy-madaniy me'yorlar va an'analar doirasidan tashqarida bo'lgan shaxslar, ijtimoiy qatlamlar yoki guruhlar. Jamiyatda ko'plab marginal guruhlar mavjud, ulardan ba'zilari: etnomarginal xalq: milliy ozchiliklar; ijtimoiy-marjinal: tugallanmagan ijtimoiy ko'chish jarayonidagi odamlar guruhlari; siyosiy marginallar: bunday odamlar ijtimoiy va siyosiy kurash uchun qonuniy qoidalar va huquqiy imkoniyatlardan qoniqmaydi; biomarginal odamlar: ularning salomatligi endi jamoatchilikni tashvishga solmaydi; yosh chegaralari: avlodlar o'rtasidagi aloqalar uzilganda shakllanadi; Hozirgi vaqtda marginallashuv ilg'or jarayon emas, lekin jamiyat hayotidagi voqealardan xabardor bo'lish uchun unga e'tibor qaratish lozim. Oddiy odamlar ularni chetga chiqqanlar yoki sershovqinlar deb atashadi. Psixologlar "marginallashgan" atamasini ishlatishadi. Siz bu so'zning ma'nosini tushunishingiz kerak, chunki u unchalik tor va aniq emas .. Ommaviy targ'ibot - bu amalga oshirish uchun harakat. Har bir inson o'rtacha ijtimoiy darajani saqlab qolishga imkon beradigan ma'lum muvaffaqiyatlarga erishadi. Uy, oila, pul, do'stlar, ish va boshqa mavjud atributlarning mavjudligi insonning ijtimoiy jihatdan sog'lom ekanligidan dalolat beradi. Biroq, jamiyatdan ajratilgan odamlar toifasi alohida ko'rib chiqiladi. Ular marginal deb ataladi. Boshqacha aytganda, ularni uysiz deb atash mumkin. Biroq, odamlarning nafaqat bu qismini marginal deb atash mumkin. Agar biz ushbu kontseptsiyani to'liqroq ko'rib chiqsak, shuni ta'kidlash mumkinki, sizning ba'zi tanishlaringizni marginal deb atash mumkin.