|
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bozor munosabatlariga asoslangan
demokratik jamiyat qurilishining Konstitutsiyaviy va huquqiy asoslarini yaratish va yuksak
taraqqiyotimizning kafolati rolini muvaffaqiyatli bajarmoqda.
Mustaqillik tomon qo‘yilgan dastlabki qadamlardan biri-bo‘lajak suveren
Respublikaning Konstitutsiyasini tayyorlash g‘oyasi I.A.Karimov tomonidan 1990-yilni mart
oyida ilgari surildi. Ko‘p o‘tmay shu yilning iyun oyida Oliy Kengashning ikkinchi
sessiyasida Respublika Prezidenti rahbarligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy
Komissiya tuzildi.
Komissiya Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq qoidalariga,
Birlashgan
Millatlar
Tashkilotining
hujjatlariga,
Butunjahon
inson
huquqlari
Deklaratsiyasiga amal qildi. Dunyoning ko‘pgina taraqqiy etgan va rivojlanayotgan
mamlakatlarining konstitutsiyaviy hujjatlari o‘rganib chiqildi. Shu bilan birga boy
tariximizdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslik an’analari ham chuqur
o‘rganildi.
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi o‘z mohiyati va ahamiyati
jihatidan Sovet davridagi Konstitutsiyalardan, xususan, 1978-yilgi O‘zbekiston SSR
Konstitutsiyasidan tubdan farq qilishi kerak edi. Sotsialistik O‘zbekiston Konstitutsiyasi
o‘zining mazmuni, ruhi bilan sobiq Ittifoq Konstitutsiyasidan kelib chiqib, O‘zbekistonni bu
Ittifoqqa qo‘l-oyog‘i bilan zanjirband etdi. Sinfiylik, partiyaviylik g‘oyalari bilan sug‘orilgan
Konstitutsiya g‘oyat darajada mafkuralashtirildi va siyosiylashtirildi. Inson manfaatlariga
nisbatan davlat manfaatlari ustun qo‘yildi.
Mustaqillik Konstitutsiyasi loyihasida O‘zbekistonda yuz bergan tarixiy o‘zgarishlar
hisobga olindi. Xususan, O‘zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish, iqtisodiyotda bozor
munosabatlariga o‘tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida demokratik tizimning
tamoyillari, inson huquqining ustuvorligi ifodasini topdi. Konstitutsiyada bayon etiladigan
269
masalalarni birma-bir o‘rganib chiqish uchun 35 kishidan iborat ishchi guruh va har bir
bo‘limini alohida tayyorlaydigan kichik guruhlardan iborat komissiyalar tashkil etildi.
Ishchi guruh va komissiyalar 1991-yilni oktyabrida Konstitutsiyaning birinchi, 1992-
yilni bahorida ikkinchi nusxasini tayyorladi va shu nusxasi 1992-yilni 26-sentabrida
umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Joylardan tushgan minglab takliflar
o‘rganib chiqilib, noyabr oyida ikkinchi marta matbuotda bosib chiqildi.
Tuzatishlar va aniqlashlardan keyin mustaqil O‘zbekiston Respublikasining Asosiy
Qonuni 1992-yili 8-dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq XI
sessiyasida qabul qilindi.
Mustaqillik Konstitutsiyasi muqaddima, olti bo‘lim, 26 bob, 128 moddadan iborat
bo‘ldi. Birinchi bo‘limda Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari bayon etilib, unda Davlat
suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning
bosh yo‘nalishlari o‘z ifodasini topdi. Asosiy Qonunning Ikkinchi bo‘limi 35 moddadan
iborat bo‘lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga
bag‘ishlangan. Bunda, O‘zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq va
erkinliklariga ega ekanligi, O‘zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik
o‘rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va uning
kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga bevosita hamda
o‘z vakillari orqali qatnashishlari, siyosiy partiyalar va harakatlarga qo‘shilish huquqlari
ta’kidlab ko‘rsatilgan.
Asosiy Qonunda fuqarolarning mulkdor bo‘lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o‘z
vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga ega
ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan
ta’minlanadi deb taqqoslab qo‘yilgan. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan
burchlarni, chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy, ma’naviy meroslarini
avaylab saqlash, atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig‘imlarni o‘z vaqtida
to‘lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlari majburiy ekanligi ta’kidlangan.
Konstitutsiyaning “Jamiyat va shaxs” bo‘limida O‘zbekiston iqtisodiyoti bozor
munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng huquqga ega
ekanligiga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik harakatiga keng
yo‘l ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish tamoyillari ishlab chiqildi.
Jamiyat ijtimoiy birlashmalari, oila va ommaviy axborot vositalarining o‘rni aniq bayon etib
berilgan.
O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi, O‘zbekiston Respublikasi
bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro munosabatlariga maxsus to‘rtinchi bo‘lim
ajratilgan.
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi beshinchi
bo‘limda (50 modda) o‘z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari, Prezident,
Vazirlar mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo‘llari aniq va ravshan bayon
etilgan. Shu bilan birga bu bo‘limda mahalliy hokimiyat organlari, sud va Prokuratura,
Davlat Mudofaasi masalalari o‘z ifodasini topgan.
Mustaqillik Konstitutsiyasining qabul qilinishi g‘oyat katta siyosiy, huquqiy va
xalqaro ahamiyatga ega bo‘ldi. Asosiy Qonunimiz mamlakatda demokratik tamoyillarni
amalga oshirish, xalqimizni huquqiy ma’naviy va mafkuraviy tarbiyalashda katta o‘rin
tutmoqda.
Prezident
I.Karimovning
“O‘zbekiston
Respublikasining
Konstitutsiyasini
o‘rganishni tashkil etish to‘g‘risida”gi farmoyishiga asosan Konstitutsiyaning jamiyatdagi
o‘rni va ahamiyatini o‘rganish, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini
yuksaltirish, uning mazmun-mohiyatini targ‘ib qilish uchun 20 kishidan iborat maxsus
komissiya tuzildi. Prezidentimizning Asosiy Qonunni ”...bolalar bog‘chasidan boshlab
o‘rganishni, maktablarda darslik tariqasida o‘qitishni, oliy o‘quv yurtlarida maxsus bir dars
270
sifatida o‘rganishni barcha mutasaddi rahbar va tashkilotlarga topshiriq tariqasidagi...”
ko‘rsatmasi butun Respublikada Mustaqillik Konstitutsiyasini tashviqot va targ‘ibot
qilishning dasturi bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
