O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti “Tasdiqlayman” o‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

Qon reaksiyasi. Qonning faol reaksiyasi plazma tarkibida vodorod va gidroksil ionlarining miqdoriy nisbati bilan aniqlanadi. Arteriya qonning reaksiyasi rN—7,40 bo‘lsa, vena qonida rN — 7,35 ga tengdir. Vena qoni reaksiyasining qisman bo‘lsada, kamroq bo‘lishiga asosiy sabab unda arteriya qonidagiga nisbatan karbonat angidridning ko‘pligidir.
Qon reaksiyasining doim birdek bo‘lishini ta’minlovchi omillar kuchsiz kislota va kuchsiz asoslardan tashkil topgan bufer tizimlaridir. Bunga karbonat kislota va natriy bikarbonatlardan iborat bo‘lgan karbonat bufer tizimi; bir va ikki asosli natriy ortofosfatlardan iborat bo‘lgan fosfat bufer tizimi; gemoglobin va gemoglobinning kaliyli tuzidan iborat bo‘lgan gemoglobin bufer tizimi va plazma tarkibidagi bir qator oqsil moddalar ham bufer xususiyatga ega. Qonning buferlik xususiyati asosan uning tarkibidagi gemoglobin va gemoglobin tuzlari miqdoriga bog‘liq. Bufer tizimlari qon muhitini bir darajada ushlab turishda ishtirok etadi.
Eritrotsitlar qizil rangli disk shaklidagi yadrosiz hujayralardir. Sut emizuvchilardan faqat odam eritrotsitlari yadrosizdir. Eritrotsitlarning rangi qizil bo‘lishiga sabab, tarkibida temir ionini tutuvchi oqsil — gemoglobinning borligidir. Erkaklarning 1 mm kub qonida 4.5 — 5.0 mln, ayollarning shu hajmdagi qonida 4.0 — 4.5 mln eritrotsitlar bo‘ladi. Ontogenezda eritrotsitlar soni o‘zgaradi. YAngi tug‘ilgan bolada 1 mm kub qonda 7 mln, 5 — 6 kunligida bir oz kamayadi, 3 — 4 yoshli davrda yana ko‘payadi va 8 yoshlardan boshlab kattalarning darajasiga etadi. Eritrotsitlar qizil ilikda etiladi va ularning miqdori tashqi muhit sharoitiga bog‘liq.
Leykotsitlar — oq qon hujayralari bo‘lib, yadroli, ular maxsus ranglar bilan bo‘yalib, donador va donasiz leykotsitlarga bo‘linadi. Donali leykotsitlar o‘z navbatida eozinofil (2 — 4%), bazofil (0.5 — 1%) va neytrofillarga(63%) bo‘linadi. Donasiz leykotsitlar — monotsit (6 — 8%) va limfotsitlarga bo‘linadi. Bir millimetr kubda 4000 — 9000 leykotsitlar bo‘ladi. Tibbiyotda turli kasalliklarda leykotsitlarning nisbati o‘zgaradi. Ma’lumki leykotsitlarning bir— biriga nisbati foiz(%) hisobidagi holati —leykotsitar formula deb nomlanadi.
Organizmning tashqaridan tushgan mikroorganizmlarga va toksinlarga qarshi kurashishida leykotsitlarning roli katta. Bu qon hujayralari amyoba kabi harakat qilib, o‘ljasini o‘rab oladi va parchalaydi. Bunday jarayon fagotsitoz deyiladi. Leykotsitlardan limfotsitlar immun mexanizmlarining yaratilishida ishtirok etadi va ular limfa tugunlarida hosil bo‘ladi. Neytrofil leykotsitlar suyakning qizil iligida hosil bo‘lib, ularning soni juda ko‘p va ular, asosan, fagotsitoz vazifasini bajaradilar. Bitta neytrofil 20 —30 ta mikrobni qamrab, parchalab yo‘q qilishi mumkin. Monotsit leykotsitlar taloq va jigarda hosil bo‘ladi va ular ham fagotsitozda ishtirok etadi. Leykotsitlarning soni va leykotsitar formula organizmning yoshiga qarab o‘zgaradi. YAngi tug‘ilgan bola qonida kattalarnikiga nisbatan leykotsitlar bir mm kub hisobida yuqori (20000). Bir — ikki kunlik bolalarda yana ko‘payadi (30000). Ko‘payishning sababi shuki, bola tug‘ilayotganda to‘qimalarda qon quyilish bo‘lishi mumkin, ortiqcha to‘qimalar tug‘ish davomida paydo bo‘lishi mumkin. SHularni yo‘qotishda leykotsitlar faol qatnashadilar. Postnatal hayotning birinchi haftalarida leykotsitlar soni 10000— 12000 gacha tushadi. O‘n besh yoshlarda u katta organizmdagi darajasiga etadi. Leykotsitar formulada bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda limfotsitlar miqdori yuqori, neytrofillar past darajada bo‘ladi. Besh — olti yoshlarda bu ko‘rsatkichlar tenglashadi. Bolaning yoshi oshgan sari neytrofillar ko‘payib, limfotsitlar kamayadi. YOsh bolalarning tez infeksion kasalliklarga duchor bo‘lishi, birinchidan, neytrofillarning kamligi va ikkinchidan, ularning fagotsitoz faolligi etarli darajada emasligidandir.⁶