O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

kakku
, 
Grey – head Albatross –
albatrossi
, nomiga oid differensial semalar mavjud. 
Hayvon va hayvon umumlashmasidan 
Fox sparrow –
chumchuq
, 
fish crow
–
 
qarg’a
kabi qushning differensial semalar guruhi mavjud bo’ldi. Sifat va inson 
nomi konseptlarining qo’shilishidan 
Little Elvis, Little Jimmy
chumchuq 
nomlarining
differensial semalar bor. Demak yuqoridagi qush nomi arxisemasidan 
paydo bo’lgan kognitiv modellar integral semalar paydo bo’lishiga asos bo’lgan. 
Integral semalarning natijasi o’laroq biz ularning aynan qaysi qush turiga kiruvchi 
tahlilni differensial semalarda kuzatdik. 
Qush
nomi

---

O’zbek tilida bunday kognitiv modellar natijasida yuzaga kelayotgan 
integral semalarning komponentlari mavjuddir. Ingliz tilidagidan biroz kamroq 
bo’lsada, ammo eng produktiv usulga kiruvchi semalarni quyidagi jadvladan 
kuzatishimiz mumkin (qarang: chizma 3.6) 
Chizma 3.6. O’zbek tilida qush nomini ifodalashdagi kognitiv modellar
Rang Hayvon 
Hayvon
Tana qismi
Yuqoridagi sxema bizga shuni ko’rsatadiki, o’zbek tilida qush nomi 
arxisemasidan quyidagi integral semalar vujudga keldi:
Hayvon
Tana qismi 
Rang 
Rang va tana qismining umumlashmasidan 
Sariq tomoq burgut 
burgut 
Yashil qanotli tovus 
– 
tovus
, turkumiga kiruvchi differensial semalar mavjud. 
Hayvon va hayvon umumlashmasidan 
Tuya qaldirg’och –
qaldirg’och
, 
baliqchi 
o’rdak 
qarg’a
ning differensial semalar guruhi mavjud bo’ldi.
Yuqoridagi izlanishlar shuni ko’rsatadiki, qo’shma so’zlarning kognitiv 
xususiyatini ochib berish uchun o’simlik nomlari, inson tashqi ko’rinishini 
ifodalovchi so’zlar va qushlarning rangi, shakli va tana qismiga qarab nom 
berishda ishlatilayotgan so’zlar muhim ahamiyatga ega bo’lib qolmay, ingliz va 
o’zbek tillarida bunday xususiyatga ega qo’shma so’zlar mavjud hamdir. Bu esa 
o’rginaloytgan tilni yanada chuqurroq tushunishga va lug’at boyligini oshishiga 
yordam beradi