O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

1.3. Ingliz va o’zbek tillarida qo’shma so’zlar klassifikatsiyasi 
 
Qo’shma so’zlar klassifikatsiyasida semantik xususiyatiga ko’ra turlari 
ma’lum va mashhurdir. Semantik xususiyatiga ko’ra qo’shma so’zlar quyidagi 
turlarga bo’linadi. 
a)
to’liq asoslangan; 
b) qisman asoslangan;
d) asoslanmagan.
To’liq asoslangan
qo’shma so’zlarda tuzilishi va tarkibiy qismlaridagi 
individual leksik ma’nolar to’liq bir–biriga asoslangan bo’ladi. To’liq asoslangan 
qo’shma so’zlarda gapiruvchi so’zning tarkiblaridagi moslashish va ma’nodagi 
joylashishni hamda o’zakdagi leksik ma’nolarning bog’liqligini ko’radi. Qo’shma 
so’zlar to’liq asoslangandir. Misol uchun, bunday so’zlarning leksik ma’nosi 
ularning tarkibiy qismlaridan aniq va oson tushuniladigan bo’lishi kerak. Ikkita 
mustaqil morfemalarning hech biri ko’chma ma’noda bo’lmasligi lozim, yanada 
oydinlashtirsak, ular o’z ma’nosini har biri o’z ma’nosni saqlagan holda yangi so’z 
yaratishi yaratish lozim. Masalan:
Ingliz tilida: wind–driven, sky–blue, foot–step, foot–pump, door–handle.
O’zbek tilida: qo’l yozma, oqsoqol (soqoli oq inson ). 
Qisman asoslangan 
qo’shma so’zlarning qaysidir biri o’z ma’nosida 
bo’lmaydi, ammo ulardagi ma’no hali ham aniq bo’lib turadi, misol uchun: hand–
bag (sumka) – bu maxsus qo’lda ko’tarilib yuradigan sumka, flower–bed qo’shma 
so’zidagi ikkinchi qism taklif qilganidek qandaydir mebel emas, balki gullar 
o’sadigan yer, handcuff (kishan) – faqatgina birinchi qimsdagi hand (qo’l) bilan 
bog’liq.
Xuddi shunday misollarni o’zbek tilida ham ko’rib chiqsak: baqaterak–
terakning bir turi yoki nomi, xomsemiz – juda ham semiz emas, bularni ikkinchi 

---

tarkibi bilan bog’liq bo’lgani uchun qisman asoslangan qo’shma so’zlar tarkibiga 
kiritdik.