O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

Mavzuning dolzarbligi 
Tilshunoslikda so’z yasalish hodisasi har doim ham 
dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. So’z yasalishi tilda mavjud bo’lgan 
material va imkoniyatlar asosida yangi leksik birliklarni hosil qilishdan iborat. Bu 
jarayon til lug’at tarkibini muntazam boyib borishiga xizmat qiladi.

---

So’z yasalish masalalari tilshunoslikda fonetika, grammatika, lksikologiya 
sohalari bilan birga doimo maxsus o’rganib kelinadi. Tilshunoslik tarixiga nazar 
tashlasak, so’z yasalishi, u bilan bog’liq bo’lgan hodisalar, shuningdek, so’z 
yasalishi bahsning predmeti aniq bo’lsada, lekin bu soha tilshunoslikning boshqa 
bo’limlariga munosabati, uning tilshunoslikdagi o’rni masalasida bir fikrga 
kelinmagan edi. Ko’pchilik ilmiy asarlarda so’z yasalishi grammatikaning bir 
qismi sifatida talqin etilgan bo’lsa, ayrim adabiyotlarda u leksikologiya tarkibida 
berilgan, hatto, so’z yasalishining mutlaqo leksikologiyaga mansub emasligi ham 
ta’kidlanadi.
Ma’lumki, tilshunoslik sohasi keng qamrovli sohalardan bo’lib, unda 
mavjud bo’lgan har bir bo’lim chuqur ilmiy izlanishlarni talab qiladi. Bizga 
ayonki, umumiy tilshunoslikning o’rganish obyekti so’z va so’z yasalish hodisasi 
hisoblanadi. So’z yasalish masalasi muhim ahamiyatga egadir va u tilshunoslar 
tomonidan tan olingan, ammo turlicha talqin qilinadi. So’z yasalish hodisasida 
qo’shma so’zlarning o’rni beqiyosdir. Qo’shma so’zlarning umumiy 
klassifikatsiyasi bo’yicha bir qancha tadqiqot ishlari olib borilgan bo’lishiga 
qaramay, undagi juda ko’plab savollar haligacha o’z yechimini topa olgan emas. 
So’nggi yillarda esa, tilshunoslikda yangi uslub va yo’nalish sifatida kogntitiv 
tilshunoslik shiddat bilan kirib keldi. Kognitiv tilshunoslik jadal rivojlanib 
ketishiga qaramasdan, undagi ko’plab muammolar o’z yechimini kutmoqda. 
Jumladan, ingliz va o’zbek tillaridagi qo’shma so’zlarning kogntiv xususiyatlari 
eng zamonaviy va tilshunoslikdagi dolzarb muammolaridan biri bo’lmoqda.