O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti axmamat jumayev, surayyo sharipova ijtimoiy pedagogika

Madaniyat bilan uyg‘un bo‘lish prinsipi.
Bu prinsip tarbiyaning tabiat bilan uyg‘un bo‘lishi prinsipining davomidir. Uning zaruriyati inson tabiati bilan shartlangan. Inson biologik mavjudod sifatida tug‘iladi, shaxs bo‘lib esa bir avloddan ikkinchi avlodga shaxs tarbiyasi va rivojlanishi jarayonida o‘tadi, o‘zini tutib, ijtimoiy tajribani o‘zlashtirib yetishadi. Antik jamiyatdagi falsafachilar va pedagoglar shaxs shakllanishi va madaniyat o‘rtasidagi chuqur bog‘liqlikni tahlil qilganlar. Madaniyatga uyg‘unlik prinsipi Sharq Uyg‘onish davri mutafakkirlari Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Navoiy asarlarida ham o‘z ifodasini topgan. Bunda ikkita muhim tezis belgilandi: shaxs madaniyat orqali shakllanadi, har qanday madaniyatning asosiy boyligi-insondir. O‘tmish falsafa va pedagog olimlari madaniyat yuqori axloqiy insonni shakllantirishning zaruriy va eng muhim omilidir, deb hisoblaganlar. Madaniyat bilan uyg‘un bo‘lish g‘oyasi pedagogikamizda Abdulla Avloniy, nomi bilan bog‘langan. Bu g‘oya uning «Turkiy guliston yoxud axloq» degan asarida Vatanga muhabbat sifatida aks ettiriladi. Insonparvarlik tamoyili. Insonparvarlik-inson qadriyatlarini shaxs deb, erkinliklari, baxtga bo‘lgan huquqini, qobiliyatlarini rivojlanishi va namoyon bo‘lishini tan oladigan qarashlar tizimi. Bu inson manfaati ijtimoiy hodisalarni baholash mezoni tenglik haqqoniylik, insonparvarlikni jamiyatdagi munosabatlarini istagan me’yor deb hisoblaydigan tizimdir. Insonparvarlik - bolani shaxs sifatida tan oluvchi, uning qadri va erkinligini himoya etish bilan ifodalangan, insonning baxtini ijtimoiy institutlarning ijtimoiy bahosi asosiy mezonlari deguvchi tenglik va adolatlilikni esa insonlar o‘rtasidagi munosabatlar kaliti deb hisoblovchi dunyoqarashlar tizimidir. Insonparvarlikka asoslangan ta’lim - ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning funksiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mutaxassis shaxsi va uning dunyoqarashi yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko‘nikma, malaka berish, ularning insoniy dunyoqarashini shakllantirishdan iborat. U bo‘lajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida insonparvarlik g‘oyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Insonparvarlik tarbiya g‘oyalari rivojlanishi Sharq Uyg‘onish davri va Gʻarb Uyg‘onish davrida o‘z cho‘qqisiga yetdi.
Insonparvarlik tarbiya ideali bo‘lib, erkin, har taraflama rivojlangan shaxs hisoblanadi. Insonparvarlikning mohiyati va qadr- qimmatiga oid bilimlarsiz hech kim insonparvar bo‘lolmaydi. Boshqacha aytganda, insonparvarlik ijtimoiylashtirish bilan sinxron tarzda inson bilimini oshirishni taqozo etadi. Insonparvarlikning mohiyatini tushunmasdan, amalga oshirish yo‘llari va harakat maqsadini aniqlamay natija olinmaydi. Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, A. Navoiy, Tomas Mor, Fransua Roble, Mishel’ Monten, Jaloliddin Davoniy va keyingi asr allomalari tomonidan tarbiya mazmuni ochib berilgan va gumanistik tarbiya mohiyati va vositalarini tahlil qilishga urinishlar bo‘lgan edi.
Insonparvarlik yondashuvi (ushbu yondashuv pedagogik jarayonda innovasiyalarni qo‘llashda ta’lim oluvchilarning imkoniyatlari, xohish-istaklari, qiziqishlari, bilim, ko‘nikma va malakalari darajasini inobatga olish maqsadga muvofiqligini yoritishga xizmat qiladi).
Ijtimoiy pedagogikaning sifatlaridan yana biri uning insonparvarlashganligidir. Yaqin o‘tmishda ta’lim-tarbiya tizimlari uchun ham, pedagogika uchun ham talabaning o‘zi emas, balki u egallaydigan bilim muhim sanalardi.