O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti o‘zbek va rus tillari kafedrasi O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma

ADABIYOT-MA’NAVIYAT  O’CHOG’I. 

ANIQ  VA  TAXMINIY MIQDORNING IFODALANISHI 

 

---

 

41 

 

NODIRA 

 

O‘zbek xalqining buyuk shoirasi Mohlaroyim  Nodira 1791-1792 – yillarda 

Andijon hokimi Rahmonboy oilasida tug‘ildi. 

Nodira yoshligidanoq o‗zining oqilaligi va shoirona iste‘dodi bilan Farg‘ona 

vodiysida shuhrat qozongan edi. 180 – yilda Qo‘qon xoni Umarxon unga uylandi. 

Shoira  klassik  adabiyotning  buyuk  vakillari:  Firdavsiy,  Atoiy,  Lutfiy, 

Navoiy,  Boburlarning  she‘riyat  sirlarini  o‘rgandi,  fors-  tojik  tilida  ham  she‘rlar 

yozib,  katta  ijodiy  meros  qoldirdi.  Nodiraning  o‗zbek  tilidagi  mukammal  devoni 

ham fanga ma‘lum. 

Zamonasining ilg‘or, mutafakkir shoirasi Nodira ilmni ulug‘laydi, madrasa, 

maktab,  kutubxona  qurdirdi.  Olimlar,  hunarmandlarga  homiylik  qilib,  ilm  va 

madaniyat taraqqiyotiga munosib hissa qo‘shdi. 

Nodira inson va muhabbat, vafo va sadoqatni ulug‘laydi. 

Shoiraning  g‘azallarini  xalqimiz  yuz  yildan  ortiqroq  davrdan  buyon  sevib 

o‘qib, kuylab kelmoqda. 

 

UVAYSIY 

 

Jahon  otin    Uvaysiy  lirik  she‘rlaridan  iborat  devon  va  bir  necha  dostonlar 

sohibasi bo‘lgan o‗zbek shoiralaridandir. 

XIX asrdagi tazkira va tarixiy asarlarida shoiraning asli marg‘ilonlik bo‘lib, 

Qo‘qonga  keyinchalik  kelib  qolgani  hamda  shoh  saroyida  Nodira  bilan  yaqin 

tutinib, bir necha muddat shu yerda yashaganligi aytiladi. 

Jahon  otin  60  yildan  ko‘proq  umr  ko‘rgan.  Uning  qo‘lyozma  devonlari 

O‗zbekiston  Fanlar  Akademiyasi  Beruniy  nomidagi  Sharqshunoslik  instituti 

fondlarida va Andijon Davlat pedagogika instituti fondlarida saqlanadi. 

Shoiraning  Navoiy,  Fuzuliy  g‘azallariga  bog‘langan  muhammaslari, 

naziralari,  Bedil  she‘rlariga  tatabbu‘lari  Uvaysiy  iste‘dodi  balog‘atidan  dalolat 

beradi.  Uning  ijodida  insonni  e‘zozlash,  tabiat  noz-ne‘matlaridan  bahramand 

bo‘lishga undash, do‘stlik, vafo, sadoqatni ulug‘lash kabi motivlar kuylanadi.  

Manbalardan  ma‘lum  bo‘lishicha,  Uvaysiy  uzoq  vaqt  muallimalik  qilgan. 

Shoira talabalari uchun tez fikrlash, chiroyli so‘zlash va boshqa tarbiya vositalari 

bilan bog‘liq bo‘lgan chiston-topishmoqlar yaratgan. Uning anor haqidagi chistoni 

Uvaysiy ijodining yorqin bir sahifasi sifatida ko‘zga tashlanadi. 

Ul na gumbazdir eshigi, tuynigidin yo‘q nishon? 

Necha gulgun po‘sh qizlar anda  aylabdir makon? 

Sindirib gumbazni, qizlar holidan olsam xabar.  

Yuzlarida parda tortig‘liq turarlar - bag‗ri qon. 

Uvaysiy  merosi  o‗zining  latif  mazmuni  va  dilkash  badiiyligi  bilan  yillar, 

asrlar davomida yashab kelmoqda. Shoira she‘rlari bugungi o‘quvchilarimizga ham 

katta  zavq  bag‘ishlaydi.  Ular  xalq  orasida  keng  yoyilgan,  Shashmaqom 

ohanglarida haligacha kuylanib keladi. 

 

Topshiriq. 

---

 

42 

1. Nodiraning hayot va ijod yo‗li haqida gapiring. 

2. Uvaysiy hayoti va ijodi haqida gapiring. 

3. Matnlarni o‘qib, rus tiliga tarjima qiling.  

4. Matnlardan fe‘llarni topib, ularga so‘roq bering. 

5. Notanish so‘zlarni aniqlab lug‘at tuzing.