O’zbekistan respublikasi’ joqari’ ha’m worta arnawli’ ka’siplik bilimlendiriw ministrligi

TEMA: «Podstanciyalarda operativ tok derekleriniń dúzilisi»

REJE:

• 
  Operativ tok dárekleri hám olardıń dúzilisi.
  
• 
  Operativ tok dáreklerine xızmet kórsetiw
  

Basqarıw ásbapları hám apparatları, signallaw, avtomatıka hám releli qorǵaw apparatların támiyinlew ushın operativ tok qolla - niladi. Bul júzimdiń dárekleri, avtonom hám noavtonom, ózgermeytuǵın hám ózgeriwshen toklarǵa bólinedi. Tuwrılanǵan operativ tok dárekleri xarakterli gruppanı quraydı. Operativ tok retinde ózger- mas, tuwrılanǵan hám 24, 48, 100, 110 hám 220 v kernewli ózgeriwshen júzimnen paydalanıladı. Ózgermeytuǵın júzimdiń avtonom (ǵárezsiz) derekyi retinde alo- hida statsionar yamasa kóshpeli kislotalı yamasa sıltılı akkumulator- lardan tashkil tapıwshı akkumulator batareyaları xızmet etedi.
Kislotalı akkumulatorlarning (12. 1- a, b súwret) tiykarǵı bólegi bolıp bak, qorǵasın plastinalar, separatorlar hám elektrolit esaplanadı.




12. 1-súwret. Kislotalı elektr akkumulatorlari:
a — statsionar; b — kóshpeli (starterli); 1, 10 — aǵash hám plastmassa baklar; — keri hám oń plastinalar; 3 — tayansh shıyshe;
4, 17 — separatorlar; 6 — listli qorǵasın ; 7 — qutbning shıǵıwı ;
8 — aralıqtan (tutıp turıwshı ) aǵash tayaqshalar ; 9, 15 — elementleraro tutasmalar; 11, 12 — keri hám oń plastinalar blokları ; 13, 16 — oń hám keri plastinalar bloklarınıń shıǵıwları ;

14 — tıǵın ; 18 — izolatsion prizmalar.

Akkumulatorning 1 hám 10 baklari ishine listli qorǵasın jatqızılǵan tuwrı tórtmuyushli aǵash qutı yamasa plastmassa qu- tini ańlatadı. Kishi akkumulatorlarning ıdısları shıysheden yasaladi. Oń retinde jumısshı yuzani úlkenlestiriwshi kóp sanlı qabırǵalarǵa iye bolǵan qorǵasın plastinalar 5, keri retinde bolsa qutı formasındaǵı plastinalar 2 den paydalanıladı.


12. 2-súwret. RTAB-4 retlegichining strukturalıq sxeması :
BB1, BB2 — basqarıw blokları ; O'B1, O'B2 — ólshew blokları ; BTK— basqariluvchi tuwrılaw ko'prigi; PTChB — retlegish tokın sheklew blokı ; KNB — ózgermeytuǵın tok shinalarida kernewdi baqlaw blokı ; BAE, BQE — batareyanıń tiykarǵı hám qosımsha elementleri; OT — aralıq transformatorı ; BT— basqariluvchi tuwrılagichlar;

Rq — júkleme; I — járdemshi elementlerdiń kernew retlegichi; II — tiykarǵı retlegish. Plastinalar bir-birinen olardı óz-ara izolatsiyalovchi separa- tarlar 4 hám 17 menen ajıratılǵan. Elektrolit sulfat kislotası hám distil- langan suw qospalarınan ibarat boladı. Akkumulatorda jıynanǵan elektr energiyasın toltırıp turıw ushın zaryadlaytuǵın hám podzaryadlovchi apparatlar xızmet etedi. Podzaryad hám zaryad agregatlari retinde úlken xizmet etiw dáwiri hám joqarı oǵada júkleniw múmkinshiligine iye bóliwshi kremniyli hám selenli statikalıq tuwrılaw apparatlarınan paydalanıladı. Olar háreketleniwshi bólimlerge iye emes hám xizmet kórsetiw ushın qolaylı esaplanadı.
PTAB-4 retlegichi podstansiya- dıń ózgermeytuǵın tok júklemesi hám de óz-ózinen razryadlanıw - larni tolıq qoplaydi. Onıń kirisiw kernewi berilgen kernew dárejesine uyqas saqlanıp, kernew hám júzimdiń stabilligini támiyinleydi. Retlegish turaqlı isleydi hám isletiw processinde qanday da úlken remont jumısların talap etpeydi.
Úlken bolmaǵan podstansiyalarda elektrolit retinde kaliyning suwdaǵı eritpesinen paydalaniluvchi sıltılı akkumulatorlar qollanıladı. Sıltılı akkumulatorning oń plastinalarida aktiv element retinde nikel gidroksidi, kerilerinde bolsa temir aralastırılǵan kadmiy yamasa tek temir xızmet etedi.
Podstansiyalarda ózgeriwshen operativ tok derekyi bolıp o'zehtiyoj ushın ornatılǵan kúsh hám de tok hám kernew trans- formatorlari esaplanadı.
Opreativ júzimdiń akkumulator dáreklerinen ayrıqsha halda ózge- ruvchan hám tuwrılanǵan tok dárekleri avtonom esaplanbaydı. Sebebi olar tek támiyinleytuǵın tarmaqta kernew ámeldegi bolǵan jaǵdaylardaǵana isley aladı.
Operativ tok dáreklerine xizmet kórsetiw
Akkumulator úskenelerine xizmet kórsetiwde batareya - larning úzliksiz saz ásbapları islewin hám olarǵa qawipsiz xızmet kórse- tishni támiyinlew ushın isletiw qaǵıydalarına qatań ámel qılıw zárúr.
Akkumulator batareyaları bólmelerinde tazalıqtı saqlaw hám so'- ruvchi ventilatsiyaning islewin baqlaw kerek. Ajraluvchi gaz jarılıwınıń aldın alıw ushın órtew hám chekiw, kav- sharlash lampaları hám sabıw ásbapların qóllawǵa ruxsat etilmeydi. Akkumulator batareyaları bólmelerinde qizdırıw apparatları flanesli tutasmalarga ıyelewi shárt.
ventilatsiya batareyanı zaryadlawdıń pútkil waqıtı em- mida islep turıwı shárt, sebebi elektrolit qaynaganda kislorod hám vodorod ajralıp shıǵadı. Portlaytuǵın qospa payda bolishining aldın alıw maqsetinde batareyalar ornatılǵan xanada jumıslar baslanıwınan 1, 5—2 saat aldın so'ruvchi ventilatsiya iske túsiriledi.
Akkumulator bólmelerinde úziw yamasa jalǵaw waqtında bóleklengen gazlardıń jarılıwına alıp keliwi múmkin bolǵan saqlagichlar, luminessent lampalar, vilkali shtepsel rozetkalar, jaqtılandıriw hám uzgich shitlarini qóllaw qadaǵan etiledi. Bul ásbaplar elektr ot - kazgichlarni montaj qılıwda akkumulator bólmelerinen tashqa- rida ornatıladı.
Akkumulator batareyaların isletiwde olardıń uzaq waqıt dawamında isenimli islewi hám de normal hám avarıya jaǵdaylarında ózgermeytuǵın tok shinalarida kernewdiń zárúrli ma`nisi támiyin- langan bolıwı shárt. Batareyalar 3 ayda bir ret ózgermeytuǵın tok derekyidan hár bir elementke 2, 3—2, 35 v kernew berilgen halda 6 saat dawamında qosımsha zaryadlanadı.
Akkumulator batareyaların podzaryadlash hám zaryadlaw ushın durislewshi apparatlardan paydalanilganda ózgeriwshen hám ózgermeytuǵın tok shınjırları bólistiretuǵın transformatorlar arqalı jalǵanadı. Isletilineip atırǵan akkumulator batareyaların gezekshi personal hár sutkada bir ret, usta yamasa podstansiya baslıǵı bolsa hár ayda 2 ret kórikten ótkeredi. Turaqlı gezekshi ámeldegi bolmaǵan jaǵdaylarda batareyalar jergilikli jollamada belgilengen grafik boyınsha kórikten ótkeriledi.
Akkumulator batareyaları reti kelgendede hawanı sulfat kislotasınıń kóp muǵdardaǵı júdá kishi tamshılarınan to'yinishining aldın alıw ushın bankalar ólshemi bankalarning ishki ólsheminen kishi bolǵan shıyshe plastinkalar menen jabıladı. Bunıń tásirinde kislota plastinkalarda jıynalıp, qaytaldan ıdısqa oqib túsedi.
Terming kislota tásirinde ziyanlanǵan bólimleri suwıq suw oqi- mida juwıladı hám 5 % li soda eritpesinde neytrallanadı. Teri sıltı tásirinde kúygende bolsa ol juwılıp, bar kislotası menen neytrallanadı. Usınıń sebepinen akkumulator batareyaları jaylastırılǵan bólmelerde mudami 5 % sodali eritpe hám de brezent qolǵaplar hám aljapqıshlar bolıwı shárt.
Xananıń ishinde diywallar, shiftlar hám barlıq metall bólimler kislotaǵa shıdamlı boyaw menen bo'yaladi, ótkeriwshi hám shina- larning bo'yalmagan bólimleri bolsa vazelin menen moylanadi. Hár bir akkumulator úskenesi ushın kórik nátiyjeleri hám ámelge asırılǵan jumıslar jazıp bariluvchi jurnal júritiledi.