O’zbekistan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministirligi samarqand veterinariya medicina instituti no’kis filiali

2.1. Listerioz keselligi qozg’atiwshisi

Epizootologiya. L.ga beyim bolǵan qoy, eshkiler hám basqalar. shaq. qaramal, cho'chqa, at, qoyan, tawıq, ǵaz, úyrek, túyetawıq. Barlıq jas daǵı haywanlar kesel, jas haywanlar hám hámledar haywanlar ásirese bayqaǵısh. SSSRda qoy kóbinese zálel kóredi (2-súwret). Pıshıqlar, ıytlar hám meshinler L. keselligi jaǵdayları belgilengen. Infekcion qozǵawtıwshısı deregi Listeriyani sırtqı ortalıqqa shıǵaratuǵın, murın boslig'idan hám jınıslıq aǵzalardan (abort waqtında ), homila túsken, iplas, sidik, sút (mastit menen) shıǵıwı menen, sonıń menen birge, listeriyani alıp juretuǵın saw haywanlar ; epidemiyalar payda bolıwında rol oynaydı L. Osn. tábiyaat daǵı qozǵawtıwshınıń suw bazası erkin jasaytuǵınlıq kemiriwshiler bolıp, olar juqtırıwdıń sebebi L. bet - x. haywanlar, kóbinese suw arqalı, kemiriwshiler sekretsiyasi menen pataslanǵan (3-súwret). L. dıń payda bolıwı hám tarqalıwında, ásirese qoyda sapasız silosning úlken roli belgilengen. Jabayı haywanlar (ásirese, kemiriwshiler) ortasında qozǵawtıwshı agenttiń aylanıwında, itimal, belgiliShomil rol oynaydı. Tábiyaatda. L. menen juǵıw, shubhasız, murın hám awız boslig'i silekey qabatı, kon'yunktiva, awqat as sińiriw qılıw traktı hám zálellengen terine tuwrı keledi. L. waqıtı -waqıtı menen ózin kórinetuǵın etedi, kem jaǵdaylarda epizootiya formasında, qoyda bul máwsimiy (4-súwret), qıs-báhár dáwirinde kórinetuǵın boladı, bul patogenning juǵıw mexanizmin aktivlestiriw menen baylanıslı (listeri tasıytuǵın kemiriwshilerdi sharba buyımları hám azıq dúkanlarına kóshiwi) hám ayriqsha bolmaǵan tómenlew menen. organizmdiń qarsılıgı. L ushın statsionarlik da xarakterli bolıp tabıladı. L. dagi immunitet etarli dárejede úyrenilmagan. Kesellikten qutulish hám tiri kulturalar menen emlew processinde haywanlar denesinde 19 S hám 7 S áyyemgiorlarga baylanıslı áyyemgiorlar toplandı, óltirilgen mádeniyatlar menen immunizatsiya bolsa tek 19 S antikatorlar

Klinika si hám simptomlar.jasirin múddeti 7-30 kún. Klinika si ótkir, subakut hám sozılmalı. L. bir neshe zatda ózin kórinetuǵın etedi. formaları : asabiy, septik, aralashgan, asemptomatik, sonıń menen birge jınıslıq aǵzalar hám elinning zaqım aliwi menen. Ol kr. shaq. sharbashılıq kóbinese nerv sistemasına tásir etedi. Kesellik depressiya, tómenlik, ıshteyni tómenlewi menen baslanadı. 3-7 kúnden keyin haywanlar muwapıqlastırılmaǵan háreketlerdi, konvulsiyalarni, zorlıqshılıq topılısların, tómengi jag 'va individual bulshıq et gruppalarınıń pareziyasini, kóriw qábiletin joytıwın, kon'yunktivitni kórinetuǵın etedi. Dene temperaturası kóteriledi yamasa qaladınormal shegaralar ishinde. Keselliktiń dawam etiw waqti 10 kungacha. Reproduktivlik sistemanıń jeńiliwi abort qılıw, platsentani ustap turıw, metrit menen kórinetuǵın boladı. Geyde mastit payda boladı, baspaqlarda L. kóbinese septikemiya formasında dawam etedi. Nerv sistemasına qoy hám eshkiler de tásir etedi (5-súwret). Aldın haywandıń ǵayrıoddiy minez-qulqları, ıshteydiń tómenlewi, uyquchanlik, kon'yunktivit hám rinit belgilengenler etiledi. Dene temperaturası 40, 5-41 ° S ga kóteriledi yamasa qaladınormal shegaralar ishinde. 1-2 kúnden keyin nerv sistemasınıń zaqım aliw belgileri payda boladı : dumaloq háreketler, teń salmaqlılıqtı joytıw, oglumga uqsas jaǵday, konvulsiyalar, moynınıń egriligi, oqıwshılardıń keńeyiwi, kóriw qábiletin joytıw. Kesellik bir neshe dawam etedi. saat 10 kungacha. Septicemic qózilerde kóbirek ushraydı. forması (diareya, ısıtpa ). Abort hám mastit hámledar qoy hám eshkilerde ushraydı. Voyaga etken cho'chqalarda azıw, az qanlılıq, jótel, háreketlerdi muwapıqlastırıw aynıwı, túrli organlar hám toqımalarda xo'ppozlar, abortlar hám óliklerdiń tuwılıwı belgilengenler etiledi. cho'chqalar. Cho'chqa balalarında nerv sistemasınıń zıyanlanıwı tez-tez gúzetiledi: háreketlerdi muwapıqlastırıw aynıwı, ayriqsha " júriw" júriwi, mange háreketleri, bulshıq etlerdiń titirewi, konvulsiyalar, qozǵalıw. Dene temperaturası kóteriledi, keyin pasayadi hám normadan tómenlew boladı. Septik menen. cho'chqa góshi formaları, tushkunlik, awqatlantirishdan bas tartıw, hálsizlik, nápes qısılıwı, qulaq hám qarın boslig'idagi teriniń terisi, kemrek diareya. Dene temperaturası kóteriledi. Keselliktiń dawam etiw waqti 3 kungacha. Qusqa ıshteydiń tómenlewi, depressiya, hárekecizlik, kon'yunktivit, hálsizlik, konvulsiyalar, láń xos bolıp tabıladı.. Patologikalıq ózgerisler. Asabiy formada qan tamırları in'ektsiyasi hám miydiń ısıp ketiwi, mıy toqımalarında hám ishki bóleginde qan ketiwler anıqlanadı. organlar ; gistol menen. menińoensefalitni anıqlaw. Septik menen. forma registri ókpediń giperemiyasi yamasa ısıp ketiwi, Kataral gastroenterit, ishki qanashlar. organlar, talaq hám limfa keńeyiwi. túyinler, distrofik. ózgerisler hám nekrotik. bawır, talaq, búyrekler, miokarddagi fokuslar ; hayallarda jınıslıq organlardıń zaqım aliwi menen - endometrit yamasa metrit. Kesellikti anıqlaw epnzootol., Klinika si tiykarında ámelge asıriladı. hám patolog. maǵlıwmatlar, sonıń menen birge bakteriol., serologik. izertlew hám biol. úlgiler. Bakteriol sheshiwshi áhmiyetke iye. izertlew. Luminescent áyyemgiorlarning usılı islep shıǵılǵan (6 -súwret). Serologik. epizootikani anıqlawtırıw ushın usıllardı qóllaw múmkin. x-vaxdagi jaǵdaylar, bul erda L. diagnostikası mádeniyattı izolyatsiyalash menen quramalı usıl menen ámelge asırıldı. CD-dagi L. shaq. sharbashılıq zıyanlı keselliklerden ajralıp turadı. Kataral ısıtpa, brusellyoz, vibrioz, trichomoniasis; cho'chqalarda - Auesky keselliginen, isik keselliginen; qoyda - senuroz, salmonellyoz, ketonuriyadan; qusda - pasterellyoz, Nyukasl keselligi, gripp, tifo, spiroxetozdan; haywanlardıń barlıq túrlerinde - qutırıwdan, awqattan záhárleniwden. Tábiy sharayatta jabayı haywanlardıń kóplegen túrleri, sonday-aq kemiriwshiler hám qus listerioz menen kesellengen. Kesellik derlik barlıq túrdegi awıl xojalıǵı hám úy haywanları, dekorativ hám qusda ushraydı. Adamlarda kesellik deregi kesel hám tiklengen haywanlar, sonday-aq, denede uzaq waqıt dawamında listeriyalarni saqlaytuǵın hám olardıń sekretsiyasi menen átirap ortalıqtı, fermer xojalıqları binalardı, háwlilerdi, úylerde hám jazǵı úylerde úy úskenelerilerin, sonıń menen birge azıq-túlik hám suwdı juqtıradi. Listeriozning qozǵawtıwshısı sırtqı ortalıqta talay turaqlı bolıp tabıladı. Qolay sharayatlarda (tómen temperatura, etarli ızǵarlıq ) ol tekǵana uzaq waqıt saqlanıp qalıwı, bálki topıraqta, suwda, azıq-túlik ónimlerinde (gósh, sút, palız eginleri, tuzlangan kapusta ) 4-6 ° S de kóbeyiwi, sonday-aq ónimdi saqlaw waqtında tońlatqıshda. Listeriya kóplegen basqa bakteriyalar nobud bolǵanda maishiy tońlatqıshlarda saqlanganda toplanıwı múmkin. Bul ózgeshelik Listeria ushın ulıwma atdı " tońlatqısh mikroblari" dep túsintiredi. Sholanlarda pataslanǵan azıq-túlik ónimlerin saqlaw kóbinese adamlarda listeriozga qosımsha ishlov bermesten járdem beredi. Kóp mikroblarǵa zálel etkazadigan palız eginleri, sút hám gósh ónimlerin duzlaw Listeriyalarning kóbeyiwine járdem beredi, Qawipsiz kapusta salatlari, jumsaq pishloqlar, yarım tayın gósh ónimleri, sonday-aq qus góshi eń úlken qáwipti keltirip shıǵaradı. Shiyki gósh hám gósh ónimleri 30 -50 procentke pataslanıwı múmkin. Listeriyalar qaynoq temperaturada demde opat etedi, quyash nurı tásirinde Listerioz qozǵawtıwshısı 2-15 kúnden keyin opat etedi. Keselliktiń klinikalıq kórinisleri, keshiwi hám nátiyjeleri hár túrlı. Juqtırıwdan keselliktiń dáslepki belgileriniń payda bolıwıǵa shekem bolǵan waqıt jańa tuwǵan bópelerde 3-5 kúnden 2 ayǵasha, lekin kóbinese 2-3 hápte

Íytlar hám pıshıqlarda Listerioz bakterial etiologiyaga iye. Qáwip astında jas hám hámledar shaxslar bar. Keselliktiń dáslepki basqıshı septik processler menen keshedi hám waqıtında veterinariya klinika siga shaqırıq qılıw menen haywanlardıń tiri qalıw dárejesi shama menen 53% ni quraydı. Keyinirek salmaqli, rawajlanǵan forma nerv sisteması jumısındaǵı patologiya menen xarakterlenedi. Bul halda aman qalıw dárejesi 3% ten aspaydı. Bul kesellik adamlar, qus, siyirlar hám basqa kóplegen adamlar ushın da qáwipli bolıp tabıladı. Kesellik kóbinese jasırın, jasırın formada ushraydı. Íytlar hám pıshıqlarda Listerioz suwıq hám moፄtadil ıqlımı bolǵan aymaqlarda keń tarqalǵan. Íytlar hám pıshıqlarda listeriozning qozǵawtıwshısı Keselliktiń qozǵawtıwshısı Listeria monocytogenes bakteriyası bolıp, ol sporalar hám kapsulalarni payda etmeydi, joqarı ózgeriwshenligi, dárilerge shıdamlılıǵı hám sırtqı sharayatları menen ajralıp turadı. Mikroorganizmlar tómen unamlı temperaturaǵa taqat etediler, uzaq waqıt dawamında sırtqı ortalıqta, da to'yimli, da ólik toqımalarda turmıslıqlıǵın saqlap turadılar. Bul bakteriyalar 3-4 ten 40 -44 ⁰S ge shekem bolǵan temperaturalarda ámeldegi bolıwına hám kóbeyiwine ılayıq. Olar keń tarqalǵan hám shın mániste balshıq jerde ushraydı : topıraqta, suwda, haywanlardıń iplasında, awqatda (sút, pishloq hám basqalar ).