O`zbekistan respublikasi awil ha`m suw xojalig`i ministrligi tashkent ma`mleketlik agrar universiteti no`kis filiali «ekonomika ha`m awil xojalig`in basqariw»

1.1-su`wret. Saliq siyasatin ta`rtipke saliw qurallari.

Berilip atirg`an saliq jen`illikleri o`nimnin` o`zine tu`ser bahasin

kemeyittiredi, keleshekte paydani asiradi. Bul bolsa o`ndiristin` turaqli o`siwi ha`m

xaliqti sotsialliq qorg`aw ushin ju`da` a`hmiyetli.

Saliq jen`illikleri - saliq to`lewshilerge saliqlar boyinsha ha`r qiyli jan`aliqlar

bolip, olar waqtinshaliq ha`m turaqli, toliq yamasa ayrim ha`m basqa ko`rinislerde

beriliwi mu`mkin. Saliq jen`illiklerinin` tu`rleri, a`mel qiliw mexanizmleri,

belgilew kriteriyalari ma`mleketlik sotsialliq-ekonomikaliq rawajlaniwi

da`rejesinen kelip shiqqan halda belgilenedi.

Saliq bazasin esaplaw usillari. Saliq bazasin esaplawdin` eki qiyli usili bar

bolip, olar kassa usili ha`m esapqa aliw usillari esaplanadi. Kassa usilinda saliq

to`lewshiden saliqlardi to`lew minnetlemeleri da`ramat alg`annan keyin ju`zege

kelse, esapqa aliw usilinda bolsa da`ramat aling`an yamasa satiwdan tu`sim qashan

Saliq siyasatin ta`rtipke saliw qurallari

Saliq stavkasi

Saliq jen`illikleri

Saliq, boyinsha

ja`rimalar

Saliq, bazasin

qa`liplestiriw

ta`rtibi

---

21

kelip tu`siwinen qatti na`zer tovarlardi jo`neltiwi o`z na`wbetinde saliqlardi to`lew

minnetlemelerin ju`zege keltiredi.

Saliq ju`gi - saliq to`lewshinin` belgili waqit aralig`idag`i xizmeti

na`tiyjesinde to`lengen saliqlardin` jiyindisin ko`rsetedi. Bunda saliq

to`lewshilerdin` to`leytug`in barliq saliqlar ha`m saliqsiz ma`jbu`riy to`lemlerdin`

jiyindisin bildiredi. Saliq ju`ginin` da`rejesi o`z na`wbetinde ma`mlekettin`

ekonomikaliq qudiretine, inflyatsiya da`rejesine, ma`mlekettin` wa`killikli

funktsiyalardi qollawina, qalaberse bazar qatnasiqlarinin` rawajlaniwi ha`m

sotsialliq ha`reket do`geregine tikkeley baylanisli boladi.

Saliqlardin` ha`m olar boyinsha beriletug`in jen`illiklerdin` bar ekenligi

ba`rqulla ma`mleket ju`zege keliwi menen baylanisip kelingen. Ulli Soxibkiron

Amir Temur

tuzuklarida

 aytiliwinsha «Saliqlar ma`mlekettin` ekonomikaliq

tayanishi ha`m belgili boliwi bolip tabiladi».

Saliq jen`illiklerinen o`ndiris protsessin basqariwda, investitsiyalardi

xoshemetlewde ha`m basqalardi ken` paydalaniladi.

Yu.Yusupovtin` aytiwinsha: «Statistika mag`liwmatlarinin` ko`rsetiwinshe,

ma`mleket da`ramatlarin JIO`degi u`lesinin` ortasha 1% punktke ko`beyiwi, ortasha

jilliq ekonomikaliq o`siw da`rejesinin` 0,32%ke kemeyiwine alip keledi. Basqasha

so`z benen aytqanda, 1% ekonomikaliq o`siwge erisiw ushin saliq ju`gin 3%ke

qisqarttiriw lazim».

Saliq stavkalarin o`zgerittiriwi arqali da ekonomikag`a na`tiyjeli ta`sir qiliwi

mu`mkin. Saliq stavkalari ha`zirgi payitta barg`an sayin quramalasip ha`m

gruppalanip barmaqta. Saliq stavkalarin o`zgerittiriw arqali finansliq ag`imlar ha`m

tovarlar ag`imlarinin` ayrim tarawlari ushin qosimsha xoshemetler jaratiladi.

Saliq jen`illiklerin xoshemetlew ha`m na`tiyjeli qollaniliwina qarap

to`mendegi ko`rinislerde sa`wlelendiriw mu`mkin:

- saliqlardan pu`tinley azat qiliw;

- jan`a sho`lkemlestirilgen ka`rxanalarg`a jen`illikler beriw;

- saliq to`lewden waqtinsha azat etiw;

---

22