O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus

Lichinka o‘sadigan hovuzlar

Bunday hovuzlarda hamda baliq xo‘jaliklarida yetishtirilgan belgilangan inkubatsion lichinkalar sexlardan olib kelinib saqlash va boqish uchun foydalaniladi.

Yer maydonining katta-kichikligi saqlanadigan lichinkalar- ning soniga bog‘liq. Lichinka o‘sadigan hovuzlarning yer may- doni 0,3—1 gektargacha bo‘lib, o‘rtacha maydon chuqurligi 0,5— 0,8 metr. Lichinkalarning saqlanishi 15 kundan 18 kungacha, ba’zan 40 kungacha. Lichinkalar yotoq joyiga organik o‘g‘itlarni sepish tavsiya etiladi.
O‘stirish hovuzi shu yilgi baliqchalar o‘stirish uchun bo- qiladi. 40 kun davrigacha yetishtirilgan lichinka olib kelinib ma’lum og‘irlikka yetguncha saqlanib boqiladi. Uning yer maydoni

							!
! "	%##$ ##	%$ #	$%	#"%$	#"# $#"	#" $	#"# $#"	#" $#"
' & " ((	*$)	"%$ "	"%$ "	"#$ "%	$ "%	"%$ "	"	"
( " (	"%$%"		"%	"*$ "+	#")	#" $#"+	"*	"%
! , &
- ( - (	#$ %	#$%# *#	#"	#"*$#"	#"% #"*	%	#"% #"*	#"* #"
! " , &
- ( - (	# *#	*$ #	#"* #"	$ " %	#" #"%	#" #"+	#"% #"*	#"% #"*
' . ! ( " " 0/	#" $	$ "	#" $				%#	%#

2. 
   gektardan 20 gektargacha bo‘lib, chuqurligi 1 metrgacha (eng chuqur joyi 1,2—1,5 sm, eng yuza joyi 30—40 sm qishda saqlaydigan hovuz baliqlarga yaqin bo‘lishi kerak), o‘stirish hovuzining suv bilan ta’minlanishi boshqa suv beradigan siste- maga bog‘liq bo‘lmasligi kerak.
   

Qishlovchi hovuzlar. U faqat baliqlarni qishda saqlab boqish uchun xizmat qiladi. Bu hovuzlar suv bilan ta’minlaydigan manbalarga yaqin bo‘lishi kerak.
Bu manbalar suvni ko‘paytirish, kerak bo‘lsa kamaytirish, ba’zan qish qattiq bo‘lganda, qor uyum va qortepaliklar bo‘l- masligi uchun qutulish yo‘llarini ko‘rish muhimdir.
Botqoqlik, torfli (botqoq yerlardagi o‘simliklarning chirishidan hosil bo‘lgan yoqilg‘i) joylarda qishlov hovuzlari qurilmasligi kerak. Qishda baliqlarni saqlash uchun eng qulay sharoit talab eti- ladi. O‘zbekiston sharoitida yer maydoni 0,2—1 ga, chuqurligi
1—1,5 metrgacha bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Yaylov hovuzi — asosan, tovar baliqlar (oshxonali) yetish- tirish uchun mo‘ljallanib, yer maydoni katta bo‘ladi, maydon- ning ko‘p-oz bo‘lishi yer yuzining tuzilishi, past-balandligiga bog‘liq. Umumiy maydoni o‘rtacha 20—100 gektar, chuqurligi o‘rtacha 1,2—2,5 m gacha. Baliqchilik amaliyotida shu narsa aniqlanganki, baliq mahsuldorligi ko‘pincha maydon katta-ki- chikligiga bog‘liq.
O‘stirish hovuzi — hovuz yordamchisi hisoblanib, kuzda to- var baliqlar, bahorda vaqtincha bir yoshgacha bo‘lgan hamda uvuldiriq qo‘yish davrigacha va kech uvuldiriq qo‘yadigan nasldor baliqlar ham saqlanadi.
Hovuzlarni suv bilan ta’minlashda baliqchilik xo‘jaliklari suv xo‘jaliklari bilan bog‘langan bo‘lsa maqsadga muvofiqdir. Yer maydoni gektar hisobida 0,05—0,1 bo‘lishi, chuqurligi 1,3 m, muzlamaydigan suv qatlami 1 litr bo‘lsa maqsadlidir.
Karantin hovuzi boshqa xo‘jaliklardan keltirilgan baliqlardan biron-bir kasallik tarqalmasligining oldini olish maqsadida vaq- tincha saqlanishi tushuniladi. Karantin hovuzining maydoni 0,2— 0,3 ga joyni egallaydi. O‘rtacha chuqurligi 1,2 m.
Erkak, urg‘ochi va o‘sishdagi baliqlar alohida-alohida saqlanadi. Suvning harorati 12 °C dan yuqori qilib 20 kun, 12 °C dan past bo‘lsa yana 15 kun qo‘shib, karantinda saqlanadi.
Òurli yoshdagi baliqlarni o‘stirish va boqish uchun mo‘l- jallangan hovuzlardan olinadigan mahsulotlarning miqdorini ko‘- paytirish, asosan, ularda saqlanadigan baliqlarni qo‘shimcha oziqlantirish hisobiga amalga oshiriladi. Shunday qilinganda hovuzdagi zog‘orabaliq bir gektar suv sathi hisobiga joylashti- riladigan shu yilgi zog‘orabaliqning zichligini 50—100 ming- tagacha, 2 yoshlarini esa 2—4 mingtagacha yetkazish mumkin.
Baliqlarni qo‘shimcha oziqlantirishning samaradorligi eko- logik holatga, oziqlantirish texnikasi va foydalanilayotgan ozi- qalarning sifatiga bog‘liq.
Baliqlar tomonidan kunlik iste’mol qilinadigan oziqalarning miqdori hovuzdagi suvning haroratiga, tarkibiga, erigan kislorod miqdoriga va baliqlarning yoshi hamda tirik vazniga bog‘liq.
Zog‘orabaliq zotiga mansub shu yilgi baliqlar qish mavsumida suvning harorati 2 °C bo‘lganda ham oziqalarni iste’mol qila oladi. Ikki yoshli karp baliqlari suvning harorati 16 °C bo‘lganda o‘zlarining tirik vaznining 2 %, 22 °C bo‘lganda 4 %, 25 °C bo‘lganda esa 5 % miqdoriga oziqalarni iste’mol qiladi. Harorati 26 °C suvda o‘rtacha tirik vazni 40 g bo‘lgan baliqlar tirik vaznining 11 % miqdorida oziqalarni iste’mol qiladi. Òirik vazni 400 g bo‘l- ganlar shunga ko‘ra, 5 % miqdoriga oziqalar iste’mol qiladi, xolos. Baliqlarni oziqlantirishni to‘g‘ri amalga oshirish uchun zo- g‘orabaliqning tirik vazni va boqilayotgan hovuzlardagi suvning harorati hamda har xil toifali xo‘jalik havzalarining katta-kichik- ligi muhim rol o‘ynaydi. Baliq urchish uchun joy ham tanlaydi. Kushandalari ko‘pligidan uvuldiriq va chavoqlarining hayoti hamma vaqt tahlika ostida turadi. Baliqlar avlodlarini saqlash uchun turli xil chora ko‘radilar. Shu maqsadda ba’zilari ko‘p (masalan, oybaliq 300 milliontacha) uvuldiriq tashlaydi yoki o‘zini xaspo‘shlaydi va yana boshqa xil moslanishlarni amalga oshiradi. Shunday bo‘lishiga qaramay, hayot uchun kurash ja-
rayonida uvuldiriq va chavoqlarning katta qismi halok bo‘ladi.
Bu hodisaning ehtimoli qanchalik ko‘p bo‘lsa, baliq shunchalik ko‘p uvuldiriq qo‘yadi. Masalan, bitta treska 6 milliontacha uvuldiriq tashlaydi. Hayot uchun kurashda shularning bittasi ham nobud bo‘lmasdan hammasi yashab qolsa, bir necha yil ichida barcha okean va dengizlar treskaga to‘lib-toshib ketadi.
Baliqlarning uvuldirig‘i ikki xil bo‘ladi. Seld, kefal kabi dengiz baliqlarining suv betida rivojlanadigan uvuldirig‘ i pelagik uvuldiriq deb ataladi. U juda mayda, ichida moy tomchisi bo‘lganidan yengil, suvda cho‘kmaydi, suv o‘tlarga chirmashib olish uchun turli ipsimon o‘simtalari ham bor. Buqabaliq kabi chuchuk suvda yoki dengiz qirg‘oqlarida yashaydigan baliqlarning suvga cho‘- kadigan uvuldirig‘i esa demersal uvuldiriq deb ataladi. U pelagik uvuldiriqqa nisbatan og‘ir va yirik bo‘ladi, ustida shilimshiq par- dasi borligidan suv ostidagi tosh va o‘simliklarga yoki bir-biriga yopishgan holda rivojlanadi. Òez oqar suvlarda yashaydigan gulmohi kabi baliqlar uvuldirig‘ini suv oqizib ketmasligi uchun toshlar orasiga tashlaydi.
Baliqning endigina tuxumdan chiqqan bolasi lichinka (murtak) deb ataladi. Lichinka biroz o‘zgarib va o‘sib, ota-onasiga o‘xshab qolganida chavoq degan nom oladi. Pelagik uvuldiriq yengilligi- dan suv uni oqizib, tarqatib yuboradi, lekin undan chiqqan lichinkalar va chavoqlar suvning sayoz yerlariga to‘planib hayot kechiradi. «Bog‘cha» deb ataluvchi va yosh baliqlar o‘sadigan bunday yerlarni qo‘riqlash, mumkin qadar ko‘paytirish va kengay- tirish kerak.
Minglab, millionlab dona uvuldirig‘ini boshpanasiz va qarov- siz holda ochiq joyga tashlab ketish pelagik baliqlarning biologik xususiyatlaridan biridir. Bu xususiyat, ya’ni ko‘p urug‘ tashlash evolutsiya jarayonida naslni saqlab qolishga urinish tufayli paydo bo‘lgan, chunki ochiq dengizda noqulay sharoit ta’sirida va turli yirtqich hayvonlar dastidan uvuldiriqning katta qismi nobud bo‘ladi. Uncha-muncha saqlanib qolgan uvuldiriqdan chiqadigan lichinkalargina turning avlodini davom ettiradi.
Daryo, ko‘l, ko‘rfaz kabi biron boshpana topiladigan havza- larda yashovchi baliqlar esa ko‘p uvuldiriq tashlamaydi, chunki
ularda nasl uchun qayg‘urish xususiyati yuqori darajada rivojlan- gan. Masalan, ularda uvuldirig‘ini begona ko‘zdan pana qilib uyaga qo‘yish yoki tanasi ichida rivojlantirish yoxud chavoqlarini ular o‘sib, mustaqil kun ko‘ra oladigan bo‘lgunicha qo‘riqlab yurish kabi xususiyatlar bor. Chunonchi, beldyuganing tirik tug‘ishi, tikanbaliqning uya solishi, ninabaliqning urg‘ochisidagi uvuldiriq xaltasi, taxirbaliqning ikki qopqoqli molluska ichiga uvuldiriq qo‘nishi, kurtusning uvuldirig‘ini boshida olib yurishi va shularga o‘xshash boshqa hodisalar nasl uchun qayg‘urishning turli ko‘- rinishlariga yaqqol misol bo‘la oladi.


_? NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Hovuzlar qanday o‘g‘itlantiriladi?
   
2. 
   Organik o‘g‘itlarga nimalar kiradi?
   
3. 
   Mineral o‘g‘itlarga nimalar kiradi?
   
4. 
   Hovuzlarni ohaklashda qanday maqsad ko‘zda tutiladi?
   
5. 
   Baliqlar tomonidan kunlik iste’mol qilinadigan oziqalarning miq- dori nimalarga bog‘liq?
   

8.