O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

U
I
R

---

28
Aktiv qarshilik yuza effekti deb ataluvchi jarayon hisobiga
o‘zgarmas tok o‘tayotgan zanjirdagi qarshilikdan katta bo‘ladi.
R
R
l
S
>
0
=
r
.
O‘zgaruvchan tokning chastotasi qancha katta bo‘lsa,
aktiv va o‘zgarmas tok zanjiridagi qarshiliklarning farqi shuncha
katta bo‘ladi. Agar 3.7- rasm, 
a 
dagi zanjirdan sinusoidal tok
I = I
m
sin
w
t
o‘tsa, aktiv qarshilikdagi kuchlanish pasayishi
Om qonuniga asosan:
U = iR = I
max
R
sin
at
=
U
max
sin 
w
t; U = I
max
·
R
bo‘ladi. Ko‘rib turibmizki, tok va kuchlanishning boshlang‘ich
fazalari bir xil. Demak, vektor diagrammada tok va kuchlanish
ustma-ust tushadi yoki boshqacha qilib aytganda, tok va
kuchlanish orasidagi faza siljish nolga teng. Òok va kuchlanish
3.7- rasm, 
b
dagi vektor diagrammada ko‘rsatilgan.
Induktiv qarshilikli zanjir.
Induktivlik chiziqli elektr
zanjirlarida o‘zgarmas kattalik bo‘lib, iste’molchining magnit
maydonini hosil qilish xususiyatini va shu maydonda to‘plangan
energiya miqdorini 
W
L
=
t
2
2
L
xarakterlaydi.
Faraz qilaylik, zanjirdan sinusoidal 
I = I
max
sin
w 
· t
tok
o‘tyapti (3.8- rasm,
a
). Elektromagnit induksiya qonuniga
binoan induktivlikdagi kuchlanish pasayishi:
(
)
(
)
w
w ×
= -
-
-
×
w × =
=
=
w ×
×
o
d
t
di
L
dt
dt
U
L
L
I
t
X I
t
L
L
max
max
sin
cos
=
sin
+ 90
3.7- rasm.
b)

---

29
Ko‘rib turibmizki, tokning boshlang‘ich fazasi nolga
teng bo‘lganda, induktivlikdagi kuchlanishning boshlang‘ich
fazasi 90° ga teng. Demak, induktivlikdagi tok va kuchlanish
orasidagi fazalar siljishi 90° ga teng, ya’ni tok o‘z kuchlani-
shidan 90° siljigan bo‘ladi. 3.8- rasm, 
b
da induktivlikdagi
I
va 
U
vektorlar diagrammasi ko‘rsatilgan.
Biz yuqoridagi induktivlikdagi kuchlanish uchun yozilgan
ifodada yangi kattalik
X
L
kiritgandik.
X
L
=
w
 
L
— induktiv
qarshilik deb ataladi.