O`zbek xonliklarining rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi. Mustamlakachilik zulmiga qarshi milliy-ozodlik harakati. Jadidchilik. Reja

Rossiya imperiyasining o`lkamizdagi mustamlakachilik siyosati. Rossiya aholisini ko`chirib keltirish siyosati. Chor Rossiyasi Turkiston o`lkasini egallagan kunlaridan boshlab o`zining iqtisodiy mustamlakachilik niyatlarini amalga oshirishga kirishdi. Buning uchun, birinchi navbatda, Rossiya gubernyalaridagi sanoat korxonalarini muntazam ravishda xom­ashyo bilan taa’minlab turuvchi temir yo`llar ishga tushirildi. 1881-1886 yillarda Mixaylovskiy ko`rfazidan Chorjo`yga Kaspiyorti temir yo`li o`tkazildi, 1888 yilda bu yo`l uzaytirilib, Samarqandgacha etkazildi.1906 yilda Toshkent-Orenburg temir yo`li ishga tushirildi. 1912 yilda Farg‘ona vodiysi ham Rossiya bilan temir yo`l orqali bog‘landi.

Turkistonga turli firma va birjalar kirib kela boshladi, ular Turkistonning iqtisodiy hayotiga o`z ta’sirini kuchaytira bordi. Ular o`lkadan xom­ashyo olib ketish, Rossiyadan sanoat va qishloq xo`jalik mahsulotlarini olib kelib sotish bilan cheklanmay, sug‘oriladigan erlarni sotib olib paxta ekishni kengaytirdilar. Paxtachilikning rivojlanishi bunday firma-birjalar, mahalliy sudxo`r va savdogarlar uchun katta imkoniyatlar yaratib berdi. Ular asosan xom­ashyo etishtirish yo`liga o`tib olgan dehqonlarga kelasi yil oladigan hosili hisobidan pul qarz berar edilar. Dehqonlarning hosildan tushgan daromadi qarzlarini to`lashga, erga ishlov berishga, oilasiga oziq­ovqat mahsulotlarini sotib olishga ham etmas, buning ustiga katta er maydonlari mahalliy boylar va sudxo`rllar qo`liga o`tib keta boshladi. Bu holat ersiz dehqonlar, mardikorlar va arzon ishchi kuchining yanada ko`payishiga sabab bo`ldi.

Rossiya sanoatida paxta tolasiga bo`lgan ehtiyojning ortib borishi bu erlarda etishtiriladigan paxta sifatiga e’tiborni kuchaytirdi. Chor Rossiyasi Turkistonni istilo qilgan dastlabki kundanoq o`lkaga boylik orttirish manbai sifatida qarab o`z maqsadlarini amalga oshirishga kirishdi.

Paxtachilik va paxta tozalash sanoati Rossiyaning tez rivojlanib borayotgan to`qimachilik va ip gazlama sanoatining xom­ashyo, paxta tolasiga bo`lgan ehtiyojini qondirish uchun nihoyatda zarur edi.

Bundan rus burjuaziyasi, dvoryan-pomeshchiklari, sudxo`r moliyachilari manfaatdor edi. Nima uchun? Sabab shuki, bungacha Rossiya to`qimachilik sanoati uchun zarur bo`lgan paxtani katta xarajat evaziga AQSH va Misrdan olar edi. Buning ustiga AQSH paxtasi Turkiston paxtasiga nisbatan 13-15 barobar qimmat edi. Natijada Turkiston paxtasiga bo`lgan talab va ehtiyoj shu darajada oshib ketdiki, u ayrimlarga tinchlik va uyqu bermay qo`ydi. Bug‘doyzorlar, bog‘lar, poliz maydonlari qisqardi, kanallar qazilib, yangi erlar o`zlashtirildi. Paxta maydonlari keskin ko`paydi.