Tilning ko‘tarilish o‘rniga ko‘ra
|
Oldingi qator (til oldi)
|
Indifferent
(oraliq)
tovushlar
|
Orqa qator
(til orqa)
|
Labning ishtirokiga ko‘ra
Tilning ko‘tarilish darajasiga ko‘ra
|
lablanmagan
|
lablangan
|
lablanmagan
|
lablangan
|
lablanmagan
|
lablangan
|
Yuqori ko‘tarilish
|
i
|
u
|
<ъь>
|
|
ы
|
ү
|
O‘rta
ko‘tarilish
|
yuqori-o‘rta ko‘tarilish
|
e
|
ө
|
|
|
|
o
|
quyi-o‘rta ko‘tarilish
|
e
є
|
|
|
|
|
|
Quyi ko‘tarilish
|
ǝ
|
|
|
|
a ɔ
|
|
Izoh: unlilarni turli variantlarda berish uchun transkripsiyada 15 ta belgi olindi. Bu belgilar orqali o‘zbek dialekt va shevalarida uchraydigan unli fonemalarni ifodalash mumkin.
Yangi o‘zbek yozuviga asoslangan o‘zbek transkripsion yozuvini va transliteratsiyasini shakllantirish masalasi ham juda dolzarbdir. Konferensiya qatnashchilariga (Sho‘rolar davrida etakchi rus turkologlar tomonidan qo‘llanib kelingan) ushbu transkripsiya bir variant sifatida havola qilinadi:
Unli tovushlar uchun:
i – tiloldi, lablanmagan, tor unli
i: – tiloldi, lablanmagan, tor, birlamchi cho’ziq unli
ï – tilorqa, lablanmagan, tor unli kalın
ï: – tilorqa, lablanmagan, tor, birlamchi cho’ziq unli
e – tiloldi, lablanmagan, o’rta keng unli
ǝ – tilorqa, lablanmagan, o’rta keng unli
ü – tiloldi, lablangan, tor unli
ü: – tiloldi, lablangan, tor, birlamchi cho’ziq unli
u – tilorqa, lablangan, tor unli
u: - tilorqa, lablangan, tor, birlamchi cho’ziq unli
ä – tiloldi, lablanmagan, keng unli
ä: – tiloldi, lablanmagan, keng, birlamchi cho’ziq unli
a – tilorqa, lablanmagan, keng unli
a: - tilorqa, lablanmagan, keng, birlamchi cho’ziq
ö – tiloldi, lablangan, o’rta keng unli
ö: – tiloldi, lablangan, o’rta keng, birlamchi cho’ziq unli
o – tilorqa, lablangan, keng unli
o: – tilorqa, lablangan, keng, birlamchi cho’ziq unli
å – tilorqa, lablangan, keng ünli
2. Undosh tovushlar uchun:
p – portlovchi, jarangsiz, lab-lab undoshi
f – sirg’aluvchi, jarangsiz, lab-lab undoshi
b – portlovchi, jarangli, lab-lab undoshi
v – sirg’aluvchi, jarangli, lab-lab undoshi
w – sirg’aluvchi, jarangli, lab-tish undoshi
m – jarangli, nazal, lab-lab undoshi
t – portlovchi, jarangsiz, tish undoshi
ť – portlovchi, jarangsiz, til-tish undoshi
s – sirg’aluvchi, jarangsiz, tish undoshi
ş – sirg’aluvchi, jarangsiz, tish-tomoq undoshi
θ – sirg’aluvchi, jarangsiz, til-tish undoshi
ç – portlovchi, jarangsiz, tish-tomoq undoshi
d –portlovchi, jarangli, tish undoshi
ð – sırg’aluvchi, jarangli, til-tish undoshi
z – sirg’aluvchi, jarangli, tish undoshi
c – portlovchi, jarangli, tish-tomoq undoshi
j – sirg’aluvchi, jarangli, tish-tomoq undoshi
r – portlovchi, normal titroq tonli, til-tish undoshi
l – portlovchi, yon titroq, jarangli, til-tish undoshi
n – portlovchi, jarangli, nazal tish undoshi
ŋ – sirg’aluvchi, jarangli, nazal burun tovushi
k - portlovchi, jarangsiz, til-tish undoshi
q – portlovchi, jarangsiz tomoq undoshi
x – sirg’aluvchi, jarangsiz, tomoq undoshi
h –portlovchi, jarangsiz, bo’g’iz undoshi
g –portlovchi, jarangli, tomoq undoshi
ğ –sırg’aluvchi, jarangli, tomoq undoshi
TRANSKRIPSION BELGILAR
Transkripsiya
1.Unlilarni ifodalash uchun qo‘llanilgan transkripsion belgilar:
a – orqa qator, keng unli tovush, ad.orf. a
ə - oldingi qator, keng unli tovush, ad.orf. a
ɔ - orqa qator, keng unli tovush, ad.orf. o
e– oldingi qator, o‘rta-tor, unli tovush ad.orf. e (e)
e - oldingi qator, o‘rta-tor, unli tovush ad.orf. e
i - oldingi qator, tor, unli tovush ad.orf. i
ы – oraliq qator, tor, unli tovush ad.orf. i
ь – orqaroq qator, i va ы unlilari orasidagi unli
ь – oraliq (indefferent), tor, unli tovush ad.orf. i
u - oldingi qator, tor, unli tovush ad.orf. u
ө - oldingi qator, o‘rta-keng unli tovush ad.orf. o‘
o - orqa qator, o‘rta-keng unli tovush, ad.orf. o‘
2.Undoshlarni ifodalash uchun qo‘llanilgan transkripsion belgilar:
dj –qorishiq portlovchi undoshni ifodalaydi. ad.orf. j
ң, ŋ – til orqa, jarangli, sonor undoshini ifoda etadi. ad.orf. (ng)
Boshqa undoshlarni ifodalash uchun alifbodagi b, v, g, d, j, z, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g‘, h belgilari qo‘llanilgan.
Diakritik belgilar
< – nimadan o‘zgarganini ko‘rsatadi.
> – nimaga o‘zgarganini ko‘rsatadi.
// – ikki lisoniy belgining parallel qo‘llanilishini bildiradi.
[ ] – o‘rta qavs – umumiy matndan transkripsiya qilingan so‘zlarni ajratib ko‘rsatish uchun ishlatiladi.
: – unlining cho‘ziq talaffuz etilishini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |