O‘zbek tilini sohada qo‘llanilishi” fanidan O‘quv-uslubiy majmua toshkent – 2021

3-topshiriq.Lug‘atdan foydalanib mutaxassisligingizga oid kichik atamalar lug‘atini tuzing. Ularning ma’nosini puxta o‘zlashtiring.
4-topshiriq. O`qing. Quyidagi hikmatli ibora va fikrlarning ma’nosini izohlang.
So`zlaringda bo`lsin bo`sin fikru o`y yoniq,
Bo`lsin har so`zingda bir nuqta aniq (Xisrav Dehlaviy).
“O`ylamasdan so`zlama, har bir so`zni oʻylab gapir, to aytgan so`zingdan pushaymon boʻlmagaysan” (Kaykovus).
“Ey farzand, so`zning yo`z va orqa tomonini bilgil, ularga rioya qilgil, so`zlaganda ma’noli gapir, bu notiqlikning alomatidir”( Kaykovus).
“Shunday so`zlagilki, bu so`z bekor va zoye ketmasin”( Kaykovus).
“So`z eshitishdan qochma, kishi so`zni eshitish bilan notiq bo`ladi”(Kaykovus).
“Agar, nutq noaniq bo`lsa, u maqsadga erishmaydi” (Aristotel).
"So`zingga ehtiyot bo`l, boshing ketmasin,
Tilingga ehtiyot bo`l, tishing sinmasin."(Yusuf Xos Hojib).
"Bilib so`zlasa, so`z donolik sanaladi,
Nodonning so`zi o`z boshini yeydi" (Yusuf Xos Hojib).
"Aql ko`rki so`zdir va til ko`rki so`z,
Kishi ko`rki yo`zdir, bu yo`z ko`rki koʻz" (Yusuf Xos Hojib).
"Tug`ilgan o`ladi, ko`r, nom-nishonsiz qoladi,
So`zingni ezgu so`zla, oʻzing abad o`lmaysan." (Yusuf Xos Hojib).


5-topshiriq. “Tushunchalar tahlili” metodi.
Har bir tushunchaning tahlilini toping.

№	Tushunchalar tahlili	Tushunchalar
1.	Kishilardagi tez va toʻgʻri fahmlay olish qobiliyati. ……….. zakovat (7ta).	Sabr
2.	Qizim syenga aytaman, qizlarga atalgan soʽzlar muallifi.	Ixlos
3.	Ayodoʻstbiliglikizinizlagil, nenisoʽzlasang, bilibsoʽzlagil.	Axmad Yugnakiy
4.	Lahzalami daqiqalarga, daqiqalami soatga, soatni kunlarga, kunlami haftalarga, haftalarni oylarga mujassam etgan soʽz (3taV ..	Тursunoy Sodiqova Содиқова
5.	Tashkiliy ishlarda bosh-qosh boʻladigan, oʽz fikrini oʻtkaza oladigan, jamoada barchani ergashtira oladigan shaxs	Afandi
6.	Yaqin insonni boshqalardan qizgʻonish	Vaqt
7.	Biror narsani oʻvlab topish, yaratish, yangilik kiritish	Arxiv
8.	Mumtoz she’riyatda keng qoʻllangan badiiy tasvir vositasi, “shaxslantirish” ma’nosini anglatadi	Toshbaqa
9.	Bosh kiyim	Istirob
10.	Kichkinadekcha. Ichitoʻlamixcha	Ninachi
11.	Yorugʻlikning sinonimi	Rashk
12.	Kichkina boʻlishiga qaramay koʻp yeydigan hasharot	Bola, lola
13.	Gʻam, alam, qayg’u, dardlar yigʻndisi	Ravshan
14.	Ona bilan ...., gul bilan ....	Anor
15.	Tarixiy ma’lumot, huiiatlar saqlanadigan joy	Tashxis
16.	U har narsaning davosi	Salla
17.	Eng sekin yuruvchi hayvon	Kashfiyot
18.	Oʻzbek latifalaridagi bosh qahramon	Lider
19.	Biror narsaga jon dil bilan amal qilish	Yil Sodiqova
20.	Chidamlilik, bardosh soʽzlariga sinonim	Farosat

6-topshiriq. Turli uslublarda qo‘llanuvchi (ilmiy, publitsistik, rasmiy, badiiy va so`zlashuv) 20 ta so’zning har biriga bittadan gap tuzing.


7- topshiriq. Matnni o’qing. Matndagi ma’lumotlar asosida BBB jadvalini to’liring.
Ko’pchilikka o’z maqsadingizni tushuntirishda quyidagilarga alohida ahamiyat berishingiz ma’qul bo’ladi.

1. 
   O’z chiqishlaringizni shunday tashkil qilingki,hamma ishtirokchilar «Men buni xoxlaymanmi?» va «Men buni uddalayolamanmi?»
   

• 
  degan savollarga to’la javob bera olishsin. Lekin, bunda juda ham tugal ma’lumot bermang va o’z obro`-e’tiboringizga urg’u berish bilan Siz bilan muloqot qiluvchilarni noqulay ahvolga solib qo’ymang. Hamma ham Siz
  

singari bilimli va omadli bo’lish mumkinligini his qilsin hamda «Men shubhasiz buni qila olaman!» degan qat’iy xulosaga kelsin.

2. 
   Chiqish juda ham uzoq vaqt davom etishi maqsadga muvofiq emas, uning Sizdan ma’ruza eshituvchilar kutgan vaqt hajmida tashkil etilishi maqsadga muvofiq. Agar, buning iloji bo’lmay qolsa, 25-30 daqiqalik ma’ruza qilgan ma’qul. Ko’p vaqt davom etgan tadbir insonni charchatib, uning ma’lumotni to’g’ri qabul qilishiga mone’likqiladi.
   
3. 
   O’z chiqishlaringizni quyidagi reja asosidauyushtiring.
   

• 
  Kirish
  
• 
  Nima to’g’risida gapirishingiz kerakligi haqida so’zlabbering
  
• 
  Asosiy qismda kerakli ma’lumotnibering
  
• 
  Xulosa qismi
  
• 
  Nega bu haqida gapirganingizni tushuntiribbering.
  

4. 
   Doimo ma’ruzangizning asosiy maqsadini nazardan qochirmang.
   
5. 
   Birinchi o’n daqiqada yangi ma’lumotlar va fikrlar bering, keyingi o’n daqiqada bu ma’lumotlar bilan bog’liq yaxshi va yomon imkoniyatlarni/sharoitlarni tushuntirib, uni Sizni eshituvchilar qiziqishlari bilan solishtiring. Oxirgi o’n daqiqada yuqorida gapirganlaringizdan hulosa chiqaring va xodisalarning keyinchalik rivojlanish yo’nalishlariniko’rsating.
   
6. 
   Hulosa sifatida, albatta, tinglovchilardan nima xoxlayotganligingizni eslatib qo’yishni yoddanchiqarmang.
   
7. 
   Qog’ozga/daftarga/kitobga qaramasdan gapiring. Agar, texnik imkoniyatlar bo’lsa, kompyuter prezentatsiyasidanfoydalaning.
   
8. 
   Ko’proq «Siz» va «Bizlar» deb gapiring, «Men» ni kamroq ishlating.
   
9. 
   Esingizda qolsin - ommaviy chiqishingizning taxminan 90 foizi o’zingizning kimligingiz haqida ommaga ma’lumot berishdir. Chiqishingiz muvaffaqiyatiningfaqatgina10foizgayaqiniginaSizninggapirayotgan
   

gapingiz ma’nosi bilan bog’liq, 40 foizi esa ovozingiz, intonatsiya va ritmingiz bilan va nihoyat 50 foizi gavda harakatingiz (ya’ni, bosh harakati, qo’l va oyoq harakati, ko’zlar xolati) bilananiqlanadi.

10. 
    Gapirayotganda intonatsiyani va jestikulyatsiyani (qo’l va tana harakatlarini) asosiy fikrga urg’u berish uchun ishlatishga harakatqiling.
    
11. 
    Auditoriyada ko’proq harakat qiling, jonsiz predmetday sahnada qotib turmang.
    
12. 
    Ma’ruzangizda vizual qo’llanmalarni ishlatishga harakat qiling. Masalan, chizmalarni, grafiklarni, plakatlarni, oddiy va multimedia slaydlarni, video va audio materiallarni ishlatish yaxshi natijalarga olib keladi. Lekin, ularning ishlatilishini xonaning katta-kichikligi va odamlar soni bilan mutanosib ravishda amalgaoshiring.
    
13. 
    Quyidagi qoidani ishlatishingiz mumkin: «Har bir asosiy fikrga bittako’rsatuv».
    
14. 
    Myenga hech kim bermaydi deb o’ylagan savollaringizga albatta, javob tayyorlabkeling.
    
15. 
    Agar, berilgan savolga javobni bilmasangiz, uni bilaman deb ko’rsatishga harakat qilmang. O’ylab ko’rib, ma’nosiga etganingizdan so’ng, javob berishingiz haqida va’da bering yoki «Javobni quyidagi sabablarga ko’ra bilmayman» deb rostini ayting. Oxirida o’z fikringizning qanday ekanligni quyidagicha tarzda qo’shib qo’ysangiz ham bo’ladi. «Lekin, men bu haqda quyidagilarni ayta olaman .........”.
    
16. 
    Ma’ruzangiz rejasini tuzing va ommaviy chiqishdan oldin uni biror-bir kimsagako’rsating.
    
17. 
    O’z ma’ruzangizni video/audio kassetaga yoki diskka yozib oling va uni tanqidiy/kritik nuqtai-nazardan qayta ko’ribchiqing.
    
18. 
    Ma’ruzadan oldin juda ham to’yib ovqat emang.
    

8- topshiriq.Ajratilgan soʽzlardagi xatolikni izohlang va ularni to’gʻrilab daftaringizga ko’chiring. Qo`shimchalarni o`rnida qoʻllamaslik nutq to`g`riligiga qay darajada putur yetkazishi to`gʻrisida fikr yuriting.