O‘zbek tilini sohada qo‘llanilishi” fanidan O‘quv-uslubiy majmua toshkent – 2020

5-topshiriq. Matnni o’qing. Ma’lumotlardan foydalanib biror matnni kengaytiring.

Matnni kyengaytirish quyidagi yo‘l va vositalar bilan amalga oshiriladi:

- matnning asosiy g‘oyasini ifodalovchi tayanch so‘z yoki gapni aniqlash va shunga bog‘liq holda o‘z mustaqil, ijodiy fikrini ifodalovchi gap qo‘shish;

- matn mazmunini maqol, matal, hikmatlar bilan boyitish, dalillar bilan asoslash;

- gapni uyushiq bo‘laklar, kiritmalar, ajratilgan bo‘laklar hisobiga kyengaytirish;

- so‘z va birikmalarni ma’nodoshlari – tasviriy ifodalar, frazeologik iboralar va boshqa badiiy tasvir vositalari bilan almashtirish;

- sodda gapni qo‘shma gapga, qo‘shma gapni alohida sodda gaplarga ajratish;

- matnning kirish, xulosa qismlarini qarashlar, mulohazalar, ilovalar bilan to‘ldirish.

Tahrir jarayonida ishlatiladigan umumiy texnik qoidalar quyidagilar:

- bitta harfni olib talash (xato – xat, ziyrak- zirak);

- bir necha harfni, so‘zni, qatorni olib tashlash (kitoblaringiz – kitobingiz);- ikki yoki undan ortiq qatorni olib tashlash (U ertalab gulqand bilan nonushta qilishni, peshinda kibili sho‘rva va qizil gulning bargi bilan solingan musallas ichishni yaxshi ko‘rsa, o‘zbek tilida soflikni saqlashni ham shuncha sevardi: hatto, samovar o‘rniga o‘ziqaynar, elektr o‘rniga simchiroq, deb so‘z to‘qib yurardi – U o‘zbek tilida soflikni saqlashni sevardi: samovar o‘rniga o‘ziqaynar, elektr o‘rniga simchiroq, deb so‘z to‘qib yurardi);

- bir yoki bir necha so‘zni qo‘shish (o‘qigan asarlardan ma’lum bo‘ldiki – o‘qigan asarlardan shu narsa ma’lum bo‘ldiki);

- so‘zni yoki matnning ma’lum qismini boshqa joyga ko‘chirish (Saidiy hujrasiga yarim kechada qaytib keldi – Saidiy yarim kechada hujrasiga qaytib keldi);

- katta harfni kichik harfga yoki kichik harfni katta harfga almashtirish (Samarqand davlat universiteti – Samarqand Davlat universiteti);

- bir yoki bir necha harflarni boshqasi bilan almashtirish (isloxat – islohot, hokozo – hokazo);

- yonma-yon turgan harf va so‘zlarning joyini almashtirish (turpoq – tuproq, yog‘mir-yomg‘ir);

- yangi qator (abzats) dan boshlash;

- oraliq yo‘qotish (kit oblar – kitoblar, qa lamlar-qalamlar);

- oraliqhosilqilish (buyerda – bu yerda);

- yangi qator (abzats) ni bekor qilish.