O’zbek tilidagi reklamalarning sotsiolingvistik tadqiqi

 

 

 

HYDROLIFE      tabiatan musaffo                                 

 tog suvi  beg`ubor 

   gazlangan                   1 l 

 

 

 

 

 

 

 

Bu  reklamada  ko`m-ko`k  osmon,  shaffof  suv  tasviri  ifodalanishi  bilan  birga, 

suv solingan idish va uning yorlig`i berilgan. Bu yerda  manzara va rasm yozuvlar 

bilan  birgaliqda  yaxlit  holatda  reklama  matnini  tashkil  qiladi.  Bu  reklamada 

lingvistik  birliklar  bilan  nolingvistik  vositalar  o`zaro  yaxlitlikda  reklama  matnini 

tashkil qilmoqda. Ushbu matnni tashkil qiluvchi rasm yoki yorliq bo`lmaganda edi, 

alohida  so`z  yoki  so`z  birikmasi  orqali  berilgan  kommunikativ  ma`lumotlar 

mantiqsiz va mavhum bo`lar edi. Demak, reklamalar matnida nolingvistik vositalar 

---

 

40 

til  birliklari  bilan  birgaliqda  reklama  matnlarini  tashkil  etuvchi  vositalar  sifatida 

qaralishi kerak. 

Reklamalar  shakllariga  ko`ra  xilma-xil  bo`ladi.  Ko`ruv  (vizual),  eshituv 

(audial),  ko`ruv-eshituv  (vizual-audial)  reklamalari

4

.  Ko`ruv  reklamalari  (bunday 

reklamalar  ba`zi  adabiyotlarda  ko`cha,  tashqi  reklamalar  terminlari  bilan  ham 

ataladi  )  ancha  keng  tarqalgan  bo`lib,  bunga  bosma,  yoritgich,  bezakli  reklamalar 

va fotoreklamalar kiradi. 

Ko`ruv  reklamalari  matni  lingvistik  va  nolingvistik  birliklarning  majmuidan 

iborat bo`ladi va ular yaxlit holatda matnni tashkil qiladi. Masalan, badiiy matnda 

til  birliklari  matnni  tashkil  qiluvchi  asosiy  vosita  hisoblansa,  reklama  matnlarida 

esa  lingvistik  vositalar  bilan  bir  qatorda  yorliqlar,  suratlar,  turli  shartli  belgilar 

reklama  matnining  unsuri  hisoblanib,  kommunikativ  vazifa  bajarishga  xizmat 

qiladi. Lingvistik vositalarsiz bunday matnlar kommunikativ vazifani bajarmasligi 

mumkin. 

Ko`ruv  reklamalarida  matn  qisqa,  aniq  bo`lishi,  fikr  ixcham  va  lo`nda 

ifodalanishi kerak. Matnda ob`ekt  haqidagi asosiy  ma`lumotlarni  ikkinchi darajali 

ma`lumotlardan ajrata bilish, uning eng muhim, asosiy qirralarini ajratib ko`rsatish 

va diqqatni shunga qaratish lozim. 

Reklama  matnining  qay  darajada  muvaffaqiyatli  tuzilganligi  ham  ko`zlangan 

maqsad  uchun  juda  muhimdir.  Bu  borada  reklamashunos  R.  Rivzning  quyidagi 

fikrlari  diqqatga  sazovor.  Reklama  yaxshi  mahsulot  sotilishini  rag`batlantirib, 

yomon  mahsulotning  muvaffaqiyatsizligini  tezlashtiradi.  U  mahsulot  sifatli 

ekanligini  tasdiqlab,  xaridorda  bu  mahsulotning  haqiqatdan  ham  qanday  -  sifatli 

yoki  sifatsiz  ekanligini  tekshirib  ko`rishga  da`vat  uyg`otadi

5

.  Tilning  ifodali 

vositalari reklama qilinayotgan mahsulotning muhim qirralarini ochishdagina zarur 

bo`lib qoladi. 

                                                             

4

 Розенталь Д.Э., Кохтев Н.Н. Язык рекламных текстов. – Москва, 1981. -С.17. 

5

 Ривз Р. Слова в рекламе. – Москва, 1973. -С.3. 

---

 

41 

Vizual reklama  matnlarida lingvistik vosita sifatida asosan  yuqori emotsional 

-  ekspressivlikka  ega  bo`lgan  sifat  turkumiga  oid  so`zlar  qo`llaniladi.  Chunki 

reklama qilinayotgan xizmatlar, tovarlarning o`ziga xos xususiyatlari, afzalliklarini 

alohida ta`kidlab, bo`rttirib  ko`rsatish asosan sifat so`z turkumi orqaligina amalga 

oshiriladi. Masalan, xushbo`y, nozik, shaffof, sof, asl, toza, haqiqiy, tabiiy, chin,