O„zbek tili va adabiyotini o„qitish fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin”

BMIning maqsad va vazifalari.
Malakaviy bitiruv ishidan ko‗zlangan 
maqsad o‗quvchilarga grammatik tushunchalarni o‗rgatish. Shu jarayonda 
sintaksisga oid bilimlarni gap va uning bo‗laklari tushunchasini, bosh va ikkinchi 
darajali bo‗laklarni o‗rgatish usullarini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq 
qilishdan iborat. Ana shu maqsadni amalga oshirish uchun BMI oldiga quyidagi 
vazifalar qo‗yildi: 
– o‗zbеk tili sintaksisida gap bo‗laklarining shakliy tuzilishini o‗rganib 
chiqish; 
– o‗zbеk tili sintaksisida gap bo‗laklarining mazmuniy tuzilishini tahlil 
qilish; 
– o‗zbеk tili gap qurilishida bosh bo‗laklarning o‗rni va o‗rganilishini tahlil 
qilish; 
3
Karimov I.A. ―O
‘
zbеkistonning o
‘
z istiqlol va taraqqiyot yo
‘
li‖. – T.: O
‘
zbеkiston, 1992. 

---

5 
– ona tili darslarida gap bo‗laklari hamda gap va uning turlarini o‗rgatish 
usullarini ishlab chiqish.
Mavzuning o„rganilishi. 
Sintaksisning nazariy asoslari G‗.A.Abdurahmonov, 
Sh.Sh.Shoabdurahmonov, 
A.A.Xojiyеvlar 
tomonidan 
ishlab 
chiqilgan
4
. 
Keyinchalik bu tadqiqotlar N.Mahmudov, A.Nurmonovlar tomonidan davom 
ettirildi
5
. Sintaksisni nazariy planda batafsil o‗rgangan olimlardan yana biri B 
O‗rinboyevdir
6
. 
Shuningdek, M.Omilxonovaning ―Maktabda sodda gap 
sintaksisini o‗rgatish
7
‖, ―Maktabda ona tili sintaksisini o‗rgatish‖ nomli metodik 
qo‗llanmalarida
8
nazariy qonun-qoidalarni o‗quvchilar ongiga singdirish, 
bilimlarni mustahkamlash, shu jarayonda gapning intonatsion xususiyatlari ustida 
ishlash, yoshlarning tafakkurini o‗stirish masalalari atroflicha bayon etilgan. 
Mazkur qo‗llanmalarda gapning ikkinchi darajali bo‗laklarini o‗rgatish metodikasi 
ham ancha keng ilmiy-nazariy tadqiq qilingan. Ammo bu kabi qo‗llanmalarda 
akademik litseylarda gapning ikkinchi darajali bo‗laklarini o‗rganishning o‗ziga 
xos xususiyatlari borasida ma‘lumotlar uchramaydi.
Chunki akademik litseylar ta‘lim sohasidagi yangi hodisa bo‗lib, bu boradagi 
ilmiy-pedagogik muammolar o‗zining munosib yechimi, mukammal tadqiqotlari 
va ijrochisini kutib turibdi. To‗g‗ri, oliy ta‘lim muassasalari filologiya 
fakultetlarining ―O‗zbek tili o‗qitish metodikasi‖, akademik litseylarning ―Hozirgi 
o‗zbek adabiy tili‖ fanlari uchun yaratilayotgan darslik va qo‗llanmalarda mazkur 
muammoga bir qadar munosabat bildirilgan.
Mazkur masalaning o‗qitish bilan bog‗liq metodik jihatlari kompleks tahlil 
qilingan emas.
 
4
Абдураҳмонов Ғ., ва б. Ўзбек тили грамматикаси. II қисм, Синтаксис. – Тошкент: Фан нашриёти, 1976. 
5
Нурмонов А., Маҳмудов Н. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. – Тошкент: Ўқитувчи нашриёти, 1995. 
6
Ўринбоев Б. Ҳозирги ўзбек адабий тили сўз бирикмаси ва содда гап синтаксисидан маърузалар. – Тошкент, 
1990. 
7
Омилхонова М. Мактабда содда гап синтаксисини ўргатиш.– Тошкент: Ўқитувчи, 1977.
8
Omilxonova M. Maktabda ona tili sintaksisini o‗rganish. – Toshkent: O‗qituvchi, 1991.

---

6