|
Topshiriq. Ilmiy maqola yozish uchun adabiyotlar to’plash.
TESTLAR
Maqola nima?
A) Tahlil
B) Hajmi uncha katta bo'lmagan ilmiy asar
C) Xabar
D) Ilm
2.Islоmdа qаndаy rаsmiy bаyrаmlаr bоr?
A) Qurbоn hаyiti, Ramazon hаyiti
B) Qurbоn hаyiti vа Yangi yil
C) Lola sayli, Ro‘zа hаyiti
D) Barcha javob to‘g‘ri
3. Shevaga xos so‘zlar berilgan qatorni aniqlang.
A) momo, paqir, o‘jak
B) quyosh, tong, dunyo
C) ko‘klam, hozirlamoq, bunyod etmoq
D) sohibjamol, oraz, gulgun
4. Alisher Navoiy kim bo‘lgan?
A) Barcha javob to‘g‘ri
B) mirob
C) adabiyotshunos
D) davlat arbobi
5. lmiy uslubga xos xususiyat ?
A) Ko'chma ma’noli so'zlarni qo'llash
B) So'z va atamalarni ko'proq qo'llash
C) Eskirgan so'zlarni qo'llash
D) Neologizmlarni qo'llash
Ilmiy maqola yozishdan oldin siz ilmiy maqolani va uning nima ekanligini yozishni tushunishingiz kerak
29-mavzu. Dastlabki ilmiy tadqiqot yozish. Ilmiy tadqiqotning tarkibiy qismlari: kirish, asosiy qism, xulosa, adabiyotlar, perefraza (havola, iqtibos, sitata, abzats)
Tayanch so’z va iboralar: tadqiqot obyekti, kirish, asosiy qism, xulosa, adabiyotlar, perefraza, havola, iqtibos, sitata, abzats.
SAVOLLAR
Dastlabki ilmiy tadqiqot olib borish uchun,avvalo, nimadan boshlash zarur?
2. Ilmiy maqola qanday tarkibiy qismlardan iborat?
3. Asosiy qismda qanday ma’lumotlar beriladi?
4. Maqolaning xulosa qismi qanday yoziladi?
5. Referat yozishning shartlari haqida gapiring.
6. Havola, iqtibos keltirishning shartlari haqida gapiring.
Ilmiy tadqiqot yozishda quyidagi tarkibiy qismlar bo’lishi talab etiladi:
1. Kirish-bunda tanlangan mavzuning dolzarbligi belgilanadi.
2. Asosiy qism- muallif tomonidan rejalangan fikr, muammo yoki yangilik bayon qilinadi.
3. Xulosa- mavzu yuzasidan muallifning xulosalari, tavsiyalari beriladi.
Kirish qismida quyidagilar aks etishi kerak:
Mavzuning dolzarbligi.
Tadqiqotning obyekti.
Tadqiqotning predmeti.
Tadqiqotning maqsadi.
Tadqiqotning vazifalari.
Ilmiy yangiligi
Mavzuning o’rganilganlik darajasi.
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati.
Ishning tuzilishi va umumiy hajmi.
Foydalanilayotgan adabiyotlar ro'yxatini ko'rib chiqishning navbatdagi qismi - bibliografik tavsif. Unda aniq belgilangan tartibda joylashtirilgan bir qator tarkibiy qismlar mavjud.
Iqtibos (arab. — ziyo olmoq), sitata — biror asardan soʻzma-soʻz olingan parcha. I. bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material — misol sifatida qoʻllaniladi.
Sitata (lot. citare — keltirmoq, eʼlon qilmoq), iqtibos.
Iqtibos. “LPning har qaysi turini alohida-alohida o‘rganish va ularning o‘zaro munosabatini ochish hozirgi tilshunoslik oldida turgan muhim vazifalardan biridir”1.
1Нурмонов А., Искандарова Ш.Тилшунослик назарияси. Ўқув қўлланмаси– Тошкент., 2008, 151-152- бетлар.].
Shartli qisqartmalar.Tadqiqotda juda ko`p hollarda ayni bir manba (ilmiy adabiyot, tajriba-sinov ishlari natijasi, ayrim tushuncha va atama, hatto ta`rif va qonuniyat)larni juda ko`p marotaba, tez-tez takrorlab turishga to`g`ri keladi. Chunonchi, "Abdulla Qodiriy asarlarida eskirgan so`zlar" mavzusidagi ilmiy tadqiqotda tadqiqotchi bu adibning "O`tkan kunlar", "Mehrobdan chayon", "Obid ketmon", "Juvonboz" kabi asarlarini o`nlab marotaba tilga olishi, har bir fikrni asoslash uchun bu asarlardan yuzlab misol keltirishi lozim. Bundan tashqari, tadqiqotchi eskirgan so`zlar muammosini mufassal tahlil etgan, masalan, Ernest Begmatovning "O`zbek tilining leksik qatlamlari", E. Qilichevning "Badiiy tasvirning leksik vositalari" asarlari, Sh. Rahmatullayevning "ToshDU Ilmiy asarlari. Yangi sira. 211-chiqishi. Filologiya. 24-kitob. Toshkent, 1963" to`plamida chiqqan "Arxaizm va istorizm" maqolasini, har xil lug`atlarni - ikki jilddan iborat bo`lgan "O`zbek tilining izohli lug`ati"ni, 4 jildli "Alisher Navoiy asarlarining izohli lug`ati" v. h.ni tez-tez takrorlab turishi lozim. Ilmiy ishda, ixchamlik va tejamlik nuqtayi nazaridan, unda tez-tez takrorlanib turuvchi manba va tushunchalarni tadqiqotchi, odatda, qisqartma (shartli qisqartma)lar bilan beradi. Bundan tashqari, ilmiy tadqiqotlarda juda ko`p holda chizma, diagramma, qonuniyatlarni ixcham va yorqin aks ettiruvchi formula, jadvallar keng qo`llaniladi. Ularda ham, asosan, har xil shartli qisqartmalar qo`llaniladi.
Manbalarga ishora qiluvchi qisqartmalar ham, formula va chizmalarda qo`llaniladigan qisqartmalar ham fanda ikki xildir. Ularning birinchi turi ma`lum bir fan sohasida umumiylik sifatida qabul qilingan shartli belgilardir. Kimiyoda H (vodorod), O (kislorod), NaCl (osh tuzi); matemtikada " + " (qo`shish), "-" (ayirish), " " (ildiz), " a2 " (istagan sonning kvadrati); fizikada F (kuch), V (tok kuchlanishi), W (tok kuchi) va h. shular jumlasidandir. Tilshunoslikda ham shunday shartli belgilar bor. Chunonchi, V - fe`l, Vtr - o`timli fe`l, Vin - o`timsiz fe`l, S - ega, P -kesim, Pv - fe`l kesim. , Pn - ot kesim. Tilshunoslikdagi bunday shartli qisqartmalar, odatda, "Tilshunoslikka kirish" o`quv qo`llanmalarida sharhlanadi. Muallif bunday qisqartmalardan foydalanganda qisqartma olingan manbani aniq ko`rsatishi lozim. Chunonchi, M. Saidovaning tadqiqotida shunday jumlani o`qiymiz:' Modellarda biz "Русская грамматика. Москва. Наука. 1980" kitobida berilgan shartli belgi va qisqartmalar tizimini to`la-to`kis saqlaymiz. 22 Bunda tayanch manba ilmiy jamoatchilik orasida keng tarqalgan, mashhur, har bir ilmiy kutubxonada osongina topiladigan bo`lishi lozim.
Ikkinchi turdagi qisqartmalar muallifning o`zi tomonidan yaratiladi. Bunday qisqartmalar qulay va to`liq sharhiga nima bilandir ishora qilib turadigan bo`lishi zarur. Chunonchi, Abdulla Qodiriyning yuqorida sanab o`tilgan uch romanida eskirgan so`zlarning qo`llanilish muammosini o`rganayotgan tadqiqotchi ularni RI (ya`ni birinchi roman), RII, R III deb ham, A1, A2, A3, deb ham, oddiygina I, II, III `shartli qisqartma sifatida berishi mumkin. Lekin bunday qisqartma noqulay. Kitobxonni qiynaydi. Bu romanlarni O`K, MCh, ObK qisqartmalari bilan berish esa ancha qulay, chunki qisqartmada asarning to`liq nomiga ishora mavjud: O`K-"O`tkan kunlar", MCh-"Mehrobdan Chayon" v. h.
Muallif o`z ishida foydalangan qisqartmalar alohida asarlarda (dissertatsiya, monografiya, darslik v. h. ) ishning kirish qismidan oldin, mundarijadan keyin, ilmiy maqolalarda esa maqola oxirida maxsus sarlavha (foydalanilgan qisqartmalar) ostida to`liq va aniq ochib berilishi shart.
Yosh tadqiqotghilarga shu eslatib o`tish joizki, qisqartmalardan zarur bo`lgan hollarda foydalanish kerak:isqartmalar sononing ko`pligi, ularning o`rinsizligi ishni o`qish va uqishni murakkablashtidadi,qulaylik oqrnida chigallik tug`diradi.
Ilmiy tadqiqotning muhim tarkibiy qismlaridan biri ilmiy havolalardir. Havola-fikr, mulohaza va shu kabilar haqida maʼlumot uchun biror manbaga qarashga undash, shu manbani koʻrsatish. Ilmiy havola tadqiqotchining qanday manbalarga tayanib tadqiqot olib borganligini ko`rsatib turadi. Tadqiqotda havola asosan, ikki turlidir. Bular:
a) material, tadqiq hodisalari, tajriba-sinov ishlariga havola;
b) ilmiy tadqiqotlarga, tadqiqotchilarning fikriga havola.
Istagan ilmiy tadqiqot hamisha faktlarga (faktik materialga) tayanadi. Bu faktik material tilshunoslik tadqiqotlarida ma`lum bir manbadan - tilning voqelanish ko`rinishlari - nutqdan (jonli so`zlashuv, sheva, yozuvchilarning asarlari v. h. dan), o`tkaziladigan tajriba-sinov natijalaridan, zarur holatda ilmiy tadqiqotlardan olinadi. Bularning barchasi tadqiqotchi va tadiqiqot uchun material manbayidir. Ilmiy ishda keltirilgan har bir faktik materialning qaysi manbadan olinganligi aniq (tadqiqotni o`qiyotgan boshqa shaxs osonlikcha topa oladigan shaklda) ko`rsatilgan bo`lishi kerak. Material manbayi, odatda, faktik material keltirilgach, qavsda - juda ko`p holda shartli qisqartmalar bilan beriladi. Chunonchi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
