O`zbek tili va adabiyoti kafedrasi аrеаl lingvistikа fanidan mаgistrаturа 1-kurs uchun

Tillarning chatishuvi – yonma-yon holda qo‘llanilib kelinayotgan til yoki dialektlarning har ikkisiga ham o‘xshash bo‘lgan alohida sheva ko‘rinishi yuzaga kelishi mumkin. Yuzaga keladigan dialektni chatishgan sheva yoki bu chatishuv tillar o‘rtasida yuz berayotgan bo‘lsa chatishgan til deb yuritiladi.


Til ittifoqlari – tillararo aloqalarning umumiylik kasb etuvchi ko‘rsatkichlari – areal umumlashmalar yoki til itifoqlari deb yurtiladi.
Transkripsiya – lahja va shevalarda uchraydigan nutq tovushlarining turli ko‘rinishlarini yozuvda ifodalash uchun qo‘llaniladigan ma’lum belgilar sistemasi.
An’anaviy alifbolardan farqli ravishda trnaskripsiyaga qo‘shimcha belgilar kiritiladi. Uning “fonetik transkripsiya”, “fonematik yoki fonologik transkripsiya” kabi9 turlari mavjud.


Turk o‘g‘uz – turkiy tillar tarkibidagi o‘g‘uz lahjasi. Aslida mazkur atama diaxron qarash asosida qo‘llaniladi. XV asrda turkiy tillardan “o‘g‘uz tili” deb ishlatilgan.


Umlaut hodisasi – Umlaut//Umlyaut (умляут//умлаут) nemischa “umlaut” – qayta ovozlanish, qayta unlilanish so‘zidan olingan bo‘lib, fonetik hodisa sifatida Yakob Grimm tilshunoslikka olib kirgan. Umlaut keyingi bo‘g‘indagi unlining ta’sirida a,o,i unlilarining tembr o‘zgarishini bildiradi. Umlaut – regressiv assimlatsiyani yuzaga keltiradi.


Xorazmcha turkiy til – Alisher Navoiy o‘zining «Majolis-un nafois» asarida Xorazm o‘lkasida mavjud tilni, o‘zbek o‘g‘uzlari tilini “xorazmcha turkiy til”, ya’ni umumo‘zbek tilining “Xorazm lahjasi” deb ataydi.


Xorazm lahjasi – Xorazmcha turkiy til.


Y-lovchi shevalar – j-lovch shevalardan farqli ravishda so‘z boshida “y” undoshi ishlatiladigan shevalar nazarda tutiladi.


Yig‘ma karta – Bu kartada bir tipli yoki chog‘ishtiriladigan hodisalar yig‘ilgan bo‘ladi. Mazmuni va material joylashtirish prinsipi jihatidan kartalar tayanch karta, ish bajarishi jihatidan sintetik, analitik yoki tematik bo‘lishi mumkin.