O`zbek tili iboralarga juda boy til hisoblanadi



Download 0,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/71
Sana04.01.2021
Hajmi0,6 Mb.
#54716
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   71
Bog'liq
iboralar otish orqali oquvchilarning nutqini ostirish metodikasi

ilonning yog„ini yalagan. 

Lekin  so„z  birikmasi  bilan  so„z  birikmasi  shaklidagi  iboralarning  o„zaro 

farqi bo„lib, so„z birikmasining tarkibidagi so„zlar o„z leksik ma‟no mustaqilligini 

saqlagan  bo„ladi.  Iboraning  tarkibidagi  so„zlar  esa  o„z  leksik  ma‟nosi  bilan 

qatnashmaydi,  ma‟nosini  yo„qotgan  bo„ladi.  Ba‟zan  ibora  so„z  birikmasi  bilan 

shaklan teng kelib qolishi mumkin. Bunday holatda ibora turg„un birikma sifatida 

erkin  birikma  bilan  omonimik  holatda  bo„ladi.  Buni  biz  quyidagi  misollarni 

keltirishimiz  orqali  qiyoslashimiz  mumkin.  Masalan:  1.  Nima  uchun  bu 



haqiqatdan ko„z yumasiz? (Sharof Rashidov) 2. Ahmadjon atrofda birdan chang, 

to„zon bo„lganligi sababli ko„zini yumdi. 

Birinchi  gapda  “ko„z  yummoq”  ibora  bo„lib,  “voz  kechmoq  ma‟nosida  ”, 

ikkinchi gapda o„z ma‟nosida kelgan. 

Ba‟zi iboralar tuzilishi jihatdan gap shaklida ham bo„ladi. Lekin ular nutqda 

gapning bir bo„lagi vazifasida keladi va hammasi bitta so„roqqa javob bo„lib, gap 

tarkibidagi so„zlar kabi alohida-alohida so„roqqa javob bo„lmaydi. 

Bundan  ko„rinib  turibdiki  iboralar  lug„aviy  birlik  bo„lgani  uchun  xuddi 

so„zlar kabi gapda  biror bo„lak vazifasida keladi.  

1. 

Aravani quruq olib qoshish yaxshi ish emas

2. 

Qosh qo„yaman deb ko„z chiqaradigan bunday hodisalar… hali ham 

onda-sonda ro„y berib turadi. 

3. 

Azizaning bu xabardan boshi osmonga yetdi. 

4. 

Odamlar qo„ltig„idan tarvuzlari tushib qishloqqa qaytishdi. 

Yuqorida  keltirilgan  gaplarda  iboralar  birinchi  gapda  ega,  ikkinchi  gapda 

aniqlovchi, uchinchi gapda kesim, to„rtinchi gapda esa hol vazifasida kelgan. 



 

10 


Iboralar  o„ziga  xos  ma‟no  tomoniga  ham  ega.  Iboralardan  anglashiladigan 

ma‟no  uning  tarkibida  qatnashgan  so„zlarning  ma‟nolarining  oddiy  yig„indisi 

bo„lmay, umumlashma, obrazli, ko„chma ma‟no sifatida bo„ladi. 

Masalan: U bu xabarni eshitib kapalagi uchib ketdi

Bu  gapdagi  kapalak,  uchib  ketdi  so„zlari  anglatadigan  ma‟nolarning  oddiy 

yig„indisi bo„lmay, balki biron narsadan qattiq qo„rqishni ifodalashga asoslangan 

obrazli ko„chma ma‟nodir. 

Iboralarning  uslubiy  imkoniyatlari  nihoyatda  katta  .  Xuddi  so„zlar  kabi 

iboralar  ham  uslubiy  qo„llanishi  jihatdan  neytral  yoki  uslublardan  biriga  tegishli 

bo„lishi mumkin. Bugungi nutqimizda so„zlashuv va badiiy uslubda iboralardan 

ko„proq  foydalanishga  e‟tibor  qaratilgan,  chunki  xalqqa  tegishli  bo„lgan 

iboralarning  qo„llanishi  mana  shu  uslublardan  ko„p  kuzatiladi.  Iboralardan  o„z 

o„rnida foydalanish nutqning ifodaliligini, obrazliligini oshiradi. 

So„zlashuv  uslubida  takror  va  qaytariqlarning  oldini  olish,  fikrning 

ta‟sirchanligini  oshirish  maqsadida  so„z  o„rnida  quyidagi  iboralardan  unumli 

foydalanadi:  ko„z  bo„yamoq,  juftakni  rostlamoq,  qulog„iga  lag„mon  osmoq, 




Download 0,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   71




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish