O’zbek milliy devoriy tasvir san’ati

O’zbek milliy devoriy tasvir san’ati.
‘’Yutuk tarix- yuksak kelajak’’
Odamzod yaratilib, ongli hayot kеchira boshlagandan buyon, vujudga kеlgan tasviriy san’at namunalari turli xil va bebaho meros hisoblanadi. Asosan V-X asrlarda O’rta Osiyoning mahobatli devoriy rangtasvir asarlari arxeologlar tomonidan aniqlangan bir nechta me’moriy majmualarda amalga oshirildi. Ulardan faqat Bolaliktepa va Varaxsha O’zbekiston chegaralarida joylashgan. Taniqli Panjikent devoriy tasviry hozirgi Tojikiston hududiga tegishli. Ammo ikkalasi ham o'tmishda birlashgan, milliy bo'lmagan holda (feodal parchalanishi sharoitida imkonsiz), qo'shni Buxoro va Sug'd viloyatlari tarixiy-madaniy birlashmasi bilan bog'langan edi.
V – VI asrlardan qolgan Bolaliktepa qasri yodgorliklari ilk o'rta asrlardagi yaratilgan tasviriy san’at asarlarining yorqin namunasi bo’libgina qolmay, mahobatli rangtasvir san'ati olamida o’z o’rnini topdi.
Rassomlar o’z rivojida so’nggi antik an’analarni yangi pog’onaga ko’taradilar o’z mazmuni, mohiyati, professional mahorat bilan ishlanish jihatdan jahon san’ati tarixida o’z davrining tenggi yo’q nodir yodgorliklar yaratdilar. Shuni alohida qayd etish kerakki, eftaliylar va turk xoqonlari davri qator mahal lokal maktablarini shakllantiradi. Bu xusisiyatlari mahobatli rangtasir san’atida sezilarli bo’lib, bu davrga oid yodgorliklarni keng o’rganilganligini Bolaliktepa, Varaxsha, Panjikent, Afrosiyob va boshqa devoriy rasmlarning badiiy yechilishi va madaniyatini nihoyatda yuqori darajada bo’lganligini hamda ma’lim darajada atrof davlatlar san’atidan ta’sirlangani shu bilan boshqa davlatlarga ta’sir etganini ko’rish mumkin. Bu devoriy rasmlar mavzusini ikkiga ajratish mumkin. Birinchi yo’nalish diniy marosim buddizm bilan bog’liq, Ajinatepa, Quva, Oq, Beshim, va boshqa ibodatxona rasmlari, ikkinchi yo’nalishlari dunyoviy mazmunda bo’lib, zodogonlarning saroy, uy va koshklarida o’z ifodasini topgan. Bular yuqorida aytilgan Bolaliktepa, Varaxsha, Afrosiyob, Panjikent yodgorliklaridir
VII - VIII asr devoriy rassomligi alebastr suvoqda ishlangan. Natijada ishlangan rasmlar obrazlar yorqin va jarangdor ko’rinshiga ega bo’lgan. Yangi bo’yoqlarda ishlatilishi moviy lazur, hom g’isht, asar emotsional tomonini oshirgan. Yana muhim tomoni rassom o’z asarida fazoviy kenglikni ochishga intiladi. Uning avvalgi tasvirlanayotgan siymo ya’ni obrazni va uni o’rab turgan narsalarni ishlanishiga alohida e’tibor beradi, orqa zamin esa biror bir rang bilan tekis bo’yaladi. Natijada tasvirlanuvchi obraz kiyimi, buyumlarining o’ziga xos boy badiiy bezagi asarning emotsional ko’rinishini oshiradi. Devoriy rassomlik va haykaltaroshlikni xususiyati mazmuni ham shu me’morlik bilan bog’liq holda o’rganiladi.
Necha asrlardan buyon oltin meros bo'lib kelayotgan o'zbek milliy tasviriy san'ati chuqur mazmuni va betakror go'zalligi bilan dunyo miqyosida qadr topib, shuhrat qozonib kelmoqda. O'zbek milliy tasviriy san'ati ulkan madaniy-ma'naviy boyligimizdir.
Ana shunday go'zal san'at turlaridan biri, millat ziynati deb hisoblanuvchi tasviriy san'at o'zining betakror xususiyatlari, estetik zavq bag'ishlovchi jozibasi, inson ruhiyati va tabiatini namoyon qiluvchi o'ziga xosliklari bilan ajralib turadi.
“Agar biz O'zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug' kelajagini ulug'lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo'lsak, avvalambor buyuk ijodkorlarni tarbiyalashimiz kerak”¹ deya ta'kidlab o'tgan edi birinchi Prezidentimiz I.Karimov. Bunda azaliy haqiqat yashiringan. Zero har bir millatning go'zalligi, jozibasi, tarovatini namoyon qiluvchi san'ati, madaniyati mavjud!!!

1^ Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat — yengilmas kuch.-Toshkent.:."Ma'naviyat", 2008. 140-bet.