O’zbek mifologiyasi O’z m. 42-bet

O’zbek mifologiyasi – O’z m. 42-bet
O’zbek urug’ining kelib chiqishi uzoq tarixga borib taqaladi.qachon,…

O’zbek so’zi etimologiyasining o’g’uz so’zi bilan bog’liqligi xususida tarixchi olimlar N.Norqulov va O.Jo’rayevlar 8-sinflarning o’zbekiston tarixi darsligida aytib o’tilgan nuqtai nazari ham mavjud. Hozirda faqat turk xalqi nomini anglatayotgan so’zdan qilgan holda turkiy xalqlar atamasi 92 urug’ni o’ziga jamlagan butun bir ulkan elatlar jamlanmasini anglatadi. “To’rt ulus tarixi” asarida… qirg’iz…

O’zbek-o’g’uz
Zohidovning fikrini
Vizantiya solnomasi
Tohir Malikning fikri
4..
Ayrim olimlarning fikrlariga ko’r-ko’rona tayanmasdan tarixda o’z isbotini topayotgan fikrlardan, aniq dalillardan kelib chiqib bizning tariximizni aks ettiradigan yozma yodgorlik sifatida zardushtiylar kitobi “Avesto” deb emas, balki O’rxun-Enasoy tosh bitiklarini olishimiz mumkin bo’ladi.
Ochiq xulosalab shuni aytish mumkinki, o’zbek mifologiyasi – bu turkiy xalqlar mifologiyasining ta’sirida shakllangan bir sohadir.
Hech bir xalq tanho rivojlana olmagani kabi, hech bir tarix yolg’iz yozilmaydi. Bir hududda yashayotgan urug’larning, qardosh elatlarning, tarixi ham o’zaro dunyoqarash uyg’unligi-yu fikrlar hamohamngligida shakklanadi.
Agar biz ham o’zbek atamasi kelib chiqish tarixini O’g’uzxon bilan bog’lasak, yozma yodgorliklarimiz ham O’rxun-Enasoy obidalariga borib taqalishini guvohi bo’lamiz.
O’zbek-Xitoy mifologiyasi bir-birdan ayro ulkan ikki adabiyotning bo’laklari bo’lsada, Buyuk Ipak yo’li kabi bog’lovchi bir ko’prik zamirida ko’plab o’xshashlik-u birliklar, hamohangliklar kashb etib borgan.
Xususan, o’zbek-xitoy mif-u afsonalarida ham g’aroyib sehrli mavjudod-totemlar ham borki, ikki xalq adabiyotini uyg’unlashtira olgan qudratga ega. Misol uchun, ajdar – Xitoy mifologiyasidagi obrazlar orasida mashhur, u quy… 24-bet. XAT.
Xitoy mifik tasvirlarida ajdar uch boshli holatda tasvirlangan, o’zbek mifologiyasida totemistik-mavjudodlar orasida bo’ri ham aynan uch boshli holatda tasvirlangan rasmlar ham uchraydi – Surxondaryo-OqdARYOSIDA O’ZMIF DAM KO’CHIRISH.
Ajdar kabi bo’ri ham ijobiy xarakterdagi qahramon sanaladi. O’rta asrlarda ajdar imperator timsoliga aylangan bo’lsa, “O’g’uznoma “ dostonida O’g’uz xoqon uchun o’gir vaziyatlarda xaloskor kuch darjasigacha ko’tarilgan.¹ Xitoy miflarida ajdar qora-sariq tusda berilib, yer-u osmon kuchlarini o’zida jamlagan holda tasvirlanadi. Turkiy mifologiyada esa ko’k rang ilohiy ahamiyatga ega hisoblanadi, shuning uchun bo’ri kultida ko’k yolli bo’ri deya tasvirlanadi. N. Rahmonov qadimgi turkiylarda ko’k yoki kulrang bo’ri muqaddas bo’lganligini ta’kidlaydi. Ajdar bolalalari tug’ilganda yer yuzida to’fon qo’padi, turli tabiat ofatlari yuz berib momaqaldiroq chaqadi, to’fon keladi, bo’ron bo’ladi, do’l yog’adi.
Bo’ri bolalaganda ham shu kabi holatlar bo’ladi degan gap yuradi o’zbeklar orasida. Kuchli yomg’ir yog’ib, sel kelsa, bo’ri bolalabdida deyishadi. Haligacha momolarimiz.
Xitoy ajdari turli 26-bet ranglarda tasvirlansa, o’zbekj bo’ri muqaddas hisoblangan ko’k yoki kulrang tusda beriladi. Ajdarning Musurmonov tomonidan quyidagi nasllari borligi qayd qilingan:
27-bet.

1^ Sulaymonov I. Turkiy adabiyotning qadimgi davri. – S. :, 2019. 46-bet.