O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

5. Moya. Asl, sof, oliy nav’ ma’nolarida ishlatiladi. Bu ovoz besh ham to‘rt pog‘onali bo‘lishi mumkin.

6. Shahnoz (kelinchak ma’nosini bildiradi). Shahnoz nikoh to‘ylarida ijro ztilgan yoki kuylarning kelinchagi, go‘zali ma’nolarida ishlatilgan bo‘lishi mumkin.

Adabiyotlar:

1. Rajabov I. Maqom asoslari. (o„quv qoTlanma) T., 1992.

2. Rajabov I. Maqomlar. (ilmiy monografiya) T., 2006.

3. Matyoqubov O. Maqomot. (ilmiy-ommabop monografiya) T., 2004
3-mavzu: O‘n ikki maqom tizimidagi sho‘balar
Maqomlarning sho‘balari haqida. Sho‘ba deyilganda maqomlarnnng shoxobchalari tushuniladi. Sho‘balar masalasida ham XV-XVII asr musiqa risolalariga murojaat ztishga to‘g‘ri keladi. Chunki bu risolalarda yoritilgan sho‘balar masalasi bizning davrlargacha yetib kelgan musiqa asarlariga ham aloqalordir va Shashmaqom tarkibidagi sho‘balar funksiyasini anglashga ham yordam berishi mumkin.

Sho‘balar XV-XVII asr risolalarida yigirma to‘rttadir.

Ular: 1. Dugoh, 2. Segoh, 3. Chorgoh, 4. Panjgoh, 5. Ashiran, 6. Navro‘zi Arab, 7. Mohur, 8. Navro‘zi Xoro, 9. Navro‘zi Bayotiy, 10. Hisor, 11. Nuhuft, 12. Uzzol, 13. Avj, 14. Nayriz, 15. Mubarqa’, 16. Rakb, 17. Sabo, 18. Humoyun, 19. Zovuliy, 20. Isfahonak yoki Ro‘yi Iroq, 21. Bastayi Nigor, 22. Nihovand, 23. Javziy, 24. Muxayyar nomlari bilan mashhur bo‘lgan.

1. Dugoh iborasi tovush hosil qilinadigan ikki joy, ya’ni parda de- makdir. Oralig‘i butun ton darajasida bo‘lgan ikki turli tovush Dugoh sho‘basidir. O‘rta Osiyo va Xurosonda ikki pardala ijro ztiladigan kuy va ashulalar uchramaydi, balki bunday tovushlar birikmasi kuylarning boshlanish pardalari bo‘lib xizmat etishi mumkin. Dugoxning “ikkinchi parda" ma’nosi ham bor. Bu o‘rinda maqomlar asosiy yo‘lining ikkinchi pardasi, degan ma’no chiqadi. Masalan: Dugohi Rost (Rost maqomining ikkinchi pardasi), Dugohi Husayniy (Husayniyning nkkinchi pardasi).

2. Segoh. Uch joydan, ya’ni uch pardadan chiqarib olinadigan tovushqatordir.

3. Chorgoh to‘rt pardadan hosil qilinadigan tovushqatordir.

4. Panjgoh (besh pog‘ona-parda). Panjgox, manbalarda ko‘rsatilishicha ikki xil bo‘ladi:

a) Panjgohi asl (asosiy Panjgoq). U besh pog‘onali kvinta diapazonidagi tovushqatordir.

b) Panjgohi zoid (orttirilgan Panjgoh).